Бозор ва тадбиркорлик

Банкротлик тушунчаси

Банкротлик институти ўз тўлов қобилиятини тиклаш имкониятига эга иқтисодий ночор корхоналарни молиявий соғломлаштириш орқали ёки иқтисодий ночор, рентабелсиз ва истиқболсиз хўжалик юритувчи субъектларни иқтисодий халос қилиш йўли билан иқтисодиётни мустаҳкамловчи амалдаги механизмлардан бири ҳисобланади.
Банкротлик институти – xўжалик юритувчи субъектлар ўртасидаги муносабатлар, амалиётда ва ҳуқуқий тартибга солиш тизимида нисбатан янги институт бўлиб, бозор иқтисодиёти шароитида унинг ўрни ва ривожи алоҳида аҳамиятга эгадир. Банкротлик институти мулкий муносабатларни тартибга солувчи муҳим ҳуқуқий қурол, воситалардандир.

Банкротлик институтининг олдига икки асосий вазифа қўйилади: биринчидан, вақтинча тўловга қобилиятсиз, иқтисодий қийинчиликка дучор бўлган хўжалик юритувчи субъектга муайян қоидалар асосида ўзини ўнглаб олиш ва сўнгра ўз мажбуриятларини бажаришга имкон бериш; иккинчидан, агар қарздорнинг ўзини ўнглаб олиш имкони йўқ эканлиги аниқланса, у ҳолда уни тугатиш билан боғлиқ жараённи бошлаш ва бу жараёнда кредиторларнинг талаблари энг мақбул даражада таъминлаш.

Банкротлик институти бозор муносабатларига асосланган иқтисодиётнинг зарур элементи саналади ва у сиз иқтисодий тартиботни ҳам тараққиётни ҳам йўлга қўйиб бўлмайди.
Мустақилликкача бўлган даврда банкротлик институти фуқаролик ва тадбиркорлик ҳуқуқий муносабатларда қўлланилмас эди ва бу соҳадаги айрим ишлар маъмурий воситалар билан ҳал этилар эди.

“Банкротлик” италянча “banco rotto” сўзидан олинган бўлиб, том маъноси курсининг (ўриндиқнинг) синиши деб тушунилсада, иқтисодиётда бу сўз қарздорнинг ночор аҳволга тушиб қолиши, инқирози, барбод бўлиши деб ҳам ишлатилади.

 Ўзбекистон Республикаси иқтисодий ва сиёсий мустақилликка эришганидан сўнг бозор муносабатлари жорий этила бошланди. Унинг ажралмас таркибий қисми сифатида, хўжалик юритувчи субъектлар ўртасида вужудга келадиган муносабатларни тартибга солиш механизми бўлиб банкротлик институти ҳам шакллана бошлади.
Суд томонидан якка тадбиркорни банкрот деб топишнинг ёки якка тадбиркор ўзини банкрот деб эълон қилишининг асослари ва тартиби қонун билан белгиланади.