Божхона иши фанидан д а р с л и к



Download 1,62 Mb.
bet49/64
Sana13.06.2022
Hajmi1,62 Mb.
#665095
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   64
Bog'liq
2 5436192591047561074

Назорат саволлари:
1. Ташки иктисодий фаолиятни тартибга солинишини зарурлиги нимада?
2. Миллий иктисодиетни ривожланишини рагбатлантириш.
3. Ички бозорни химоя килишни иктисодий мохияти.
4. Ўзбекистон Республикаси макроиктисодий ривожланишини асосий кўрсаткичларини ҳозирги ҳолати.
5. Ўзбекистонда ТИФни ташкил этиш ва бошкаришни ҳукукий асослари.
6. ТИФни ташкил этиш, бошкариш давлат ташкилотлари ва уларни асосий вазифалари.
7. ТИФ ни тартибга солишда божхона органларини урни кандай?
8. ТИФ деганда нимани тушунасиз?
9. ТИФ ни ривожлантириш буйича кандай имтиёзлар берилади?
10. Экспортга каратилган ишлаб чикаришни ривожлантиришни ахамияти тугрисида гапиринг.


Асосий адабиетлар.

1. И.А.Каримов – Ўзбекистон ХХI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари, тараккиет кафолатлари. Т: Ўзбекистон, 1997 й


2. А.П.Киреев – Международная экономика. М: Международнўй отношения, 1999 г
3. В.Г.Свинухов – Таможенно-тарифное регулирование ВЭД, М: Экономист, 2004 г.
4. Е.Ф.Авдокушин – Международнўе экономические отношения. М: ИВЦ «Маркетинг», 1997 г
5. Международнўе экономические отношения, Учебник,М.,Инфра-М, 2004г.
6. Международнўе экономические отношения,Учебник, М.,Проспект, 2004г.
қўшимча адабиетлар.
1. Ўзбекистон Республикаси «Ташки иктисодий фаолият тўғрисида» ги қонуни. Т: Иктисодиет ва ҳукук дунеси, 2001 й
2. И.И.Дюмулен – Всемирная торговая организация. М: Торгова – промўшленная палата РФ, 1997 г
3. Таможенное дело, Учебник, 2004 г. www.professiya. ru./textbook - condetailhtml? 13/12-6 K.
4. www.customs.uz. Давлат Божхона кўмитаси вебсайти
5. www.customs.ru. Россия Божхона Академияси вебсайти

5.4. Ташки иктисодий фаолиятни давлат бошкаруви воситалари.
Дуне хужалигининг ХХ аср охирларидаги фаолиятини узига хос хусусиятларидан бири – давлатлар уртасидаги халкаро иктисодий муносабатларни янада ривожланиши ва такомиллашишидир.
Хар бир давлат бу шароитда уз ташки иксодий фаолиятини уз иктисодиетини хар томонлама ривожлантириш, дуне хужалигига интеграциялашув жараенларини, хар томонлама уйлаган холда, ташкил этишга каратган булади.
Ташки иктисодий фаолиятни амалга оширишни асосий шаклларидан булмиш – ташки савдони (экспорт ва импорт жараенларини ) амалга оширишда давлатнинг роли асосан савдо сиесатини амалга ошириш ва ташки савдони тартибга солиш чора тадбирларини чикаришга, куллашга каратилган булади. Хар бир мамлакатдаги савдо сиесатида иктисодий, сиесий, маъмурий, ташкилий хукукий ва бошка масалалар узвий боглангандир. Савдо сиесатини туб мохиятидан келиб чиккан холда иктисодий масалалар асосий хисобланади.
Мамлакатлар уз ички бозорларини химоя килиш, чет эл бозорларига купрок товарлар чикариш максадида ташки иктисодий фаоолиятларни савдо сиесатини мавжуд воситалари ердамида тартибга соладилар.
Ташки иктисодий фаолиятни тартибга солиш давлат воситалари характерига кура таъриф – яъни бож тарифини куллашга асосланган ва нотариф – бошка барча воситаларга булинади.
Ташки иктисодий фаолиятни айникса ташки савдо фаолиятини тартибга солишда, мавжуд усуллардан кайси биридан фойдаланиш муаммоси вужудга келади.
Бу чора тадбирлар дуне хужалигида маълум устиворликларга эришишга каратилган булади. Дуне тажрибаси шани курсатадики, ташкии савдони давлат томонидан тартибга солиш:
Бир томонлама, яъни давлат томонидан ишлаб чикилган чора тадбирлар давлат органлари томонидан савдо буйича шерик давлатлар билан келишмасликдан ва улар билан маслахатлашмаган холда кулланилади. Одатда бирор бир давлат томонидан амалга оширилаетган бир томонлама чора тадбирлар, бошка давлатлар томонидан худди шундай тартибда кабул килинган чора тадбирларни карама карши тарзда куллашга олиб келади. Бу эса уз навбатида савдо буйича шерик давлатлар уртасида сиесий зиддиятларни пайдо булишига ва кескинлашувига олиб келади.

  • Икки томонлама, яни савдо сиесати чоралари узаро шерик булган давлатлар уртасида келишилган холда амалга оширилади. Мисол учун узаро келишилган холда хар бир томон томонидан иктисодий манфаатларига зиен етказмаган холда, конвенцион божлар кулланилиши, мамлакатлар товарларини кадокланишига, белгисига куйилган техник сабалар, сифат сертификатларини узао тан олиши тугрисида келишиб олишлари мумкин.

  • Куп томонлама, яъни савдо сиесати келишилган холда, куп томонлама шартномалар асосида амалга оширилади.

Давлатни халкаро савдо жараенларига аралашуви даражасига кура халкаро савдо сиесати протекцинестик савдо сиесатига хамда эркин савдо сиесатига булинади.
Эркин савдо – давлатни ташки савдо жараенларига аралашувини камайиши, яъни ташки савдони эркин бозор талаби ва таклифига асосан ривожланиш.
Протекционизм – тариф ва нотариф усулларини куллаш оркали ички бозорни чет эл ракобатчиларидан химоя каратилган давлат сиесати.
Буларнинг кайси бири кандай афзалликка эга, эга эмаслиги бир биридан устунлиги иктисодчилар уртасида куп йиллар мавжуд булиб келган тортишувларнинг асосидир. Ташки савдо амалиети тарихида бир савдо сиесатидан иккинчи савдо сиесатига утиш даврларини кузатиш мумкин.
50-60 йилларда дуне хужалиги иктисодиети учун протекционистик сиесатидан эркин савдо сиесатига утиш хос булди.
70 йилларнинг бошларида эса тескари тенденция, яъни эркин савдо сиесатидан тарифлар оркали айникса нотариф усуллари ердамида ички бозорни химоя килиш сиесатига утиш кузатила бошлади.
Бу ерда шуни таъкидлаб утиш лозимки, замонавий протекционизм нисбатан тор сохаларда амалга оширила бошлади. Мисол учун, ривожланган давлатлар уртасида кишлок хужалиги, текистил саноати ва кийим—кечак ишлаб чикаришда булса ривожланган давлатлар билан ривожланаетган давлатлар уртасида – ривожланаетган давлатларни саноат товарлари экспорти сохасида, ривонаетган давлатлар уртасида эса уларга хос анъанавий товарлар савдоси сохасида.
Протекционистик тенденция тараккиети протекционизмни бир неча шаклларга ажратиш имконини беради:

  • Селектив протеционизм- айрим давлатлар, айрим товарларга карши каратилган.

  • Соха протекционизми – халк хужалигини маълум сохасини химоя килишга (кишлок хужалиги) каратилаган.

  • Коллектив протекционизм – маълум давлатлар гурухи томонидан шу гурухга кирмаган давлатларга нисбатан кулланиладиган чора тадбирларни ишлаб чикишдир.

Эркин савдо сиесати яхшими еки протекционистик савдо сиесатими?
Бу масала доимо иктисодчиларни кизиктириб келган.
Хозирги кундаги иктисодиетни янада глобаллаштириш шароитида иктисодиетни очиклаштиришига интилиш конунийдир.
Гарверд университетига 115 давлат буйича илмий изланишлар шуни курсатадики епик иктисодиет сиесатини олиб бораетган давлатларда ички ялпи махсулот хажмини йиллик усиши 0,7%ни ташкил килган бир пайтда очик иктисодиет сиесатини олиб бораетганда бу курсаткич уртача 5 марта юкори булди. (Албатта очик ташки иктисодий сиесатни олиб боришни яхши ривожланган ва тез суратлар билан ривожланаетган давлатлар олиб бораяптилар). Лекин хозирги кунда протекционизм сиесатининг баъзи бир тадбирлари барча давлатларда бор. Ривожланган давлатлар учун тариф эсколацияси уринлидир, яъни хом-аше ва тайер махсулотларга белгилан импорт божлари уртасидаги фарк. ГАТТни Уругвай раундидан сунг ривожланган давлатлар томонидан олиб чикилаетган хом ашега белгиланган тариф ставкалари, тайер махсулотлари ставкаларига нисбатан 3,5 баровар кам ва тайер махсулотларга куйилган ставкаларга 7,5 баровар кам булди.
Давлатнинг савдо сиесатида купгина масалалар узаро бир бирига богланиб кетади. Булар иктисодий, сиесий, маъмурий, ташкилий, хукукий ва бошка масалалардир.
Халкаро иктисод аввало иктисодий масалаларни ва савдо сиесатини окибатларини урганади.
Савдо сиесатида мужассамланган бошка масалаларни эса фанни ихтисослашган йуналишлари урганади.
Халкаро савдони давлат томонидан тартибга солиш усуллари мохиятига кура 2 гурухга булинади. Божхона тарифларига асосланган тариф усулларига (иктисодий билвосита), хамда нотариф (маъмурий бевосита) усуллари.
Нотариф усуллари уз навбатида меъерий усулларга ва куринмас протекционизм усулларинга булинади. Савдо сиесатининг баъзибир усуллари купинча чеклашни экспортни куллаб кувватлаш учун кулланилади.
Халкаро савдода давлатнинг асосий вазифаси – узлари ишлаб чикарган махсулотларини иложи борича четга олиб чикишлари учун экспортчиларни куллаб-куввалаш, уларни товарларини халкаро бозордаги ракобатбардошлик даражасини ошириш, ички бозорда чет эл товарларини ракобатбардошлик даражасини пасайтириш максадида импортни чегаралашдир.
Шунинг учун давлат томонидан тартибга солиш усулларидан бир кисми ички бозорни чел эл ракобатидан химоя килишга, яъни импортни чегаралашга каратилган. Усулларни бошка кисмини асосий максади экспортни жадаллаштиришга каратилгандир.
Олдинги мавзулардан шуни англаш мумкинки, халкаро савдони давлат томонидан тартибга солиш бир томонлама, икки томонлама ва куп томонлама булиши мумкин. Халкаро савдони тартибга солиш давлат воситалари бож тарифини куллашга асосланган тариф ва барча бошка усулларга асосланган нотариф турларига булинади. Давлатни ташки савдо сиесати, ички бозорни чет эл ракобатига очиш билан боглик булган эркин савдо сиесатидан, ички бозорни чет эл ракобатидан химоя килишга каратилган протекционистик савдо сиесатидан еки узида эркин савдо ва протекционистик сиесати элементларини маълум пропоцияда муътадил савдо сиесатидан иборат булиши мумкин. Купчилик давлатларда хукуматнинг халкаро савдо сохасидаги асосий вазифаси – экспортчиларга иложи борича куп махсулотларини четга чикаришларига ва уларни товарларини халкаро бозорлардаги ракобатдошлиги оширшга кумаклашишдан ва импортни чегаралаб, чел эл товарларини ички бозордаги ракобатбардошлик даражасидан туширишдан иборатдир.
Халкаро савдони тартибга солиш давлат механизмларини мамлакатни иктисодий холатини таъсирини истеъмолчи томонидан истеъмол килинаетган товарларни ортикчалиги ва ишлаб чикарувчини ишлаб чикарган товарларини ортикчалиги тушунчалари тушунчалари билан ифодалаш мумкин.

  • Истеъмолчи томонидан истеъмол килинаетган товарларни ортикчалиги – бу истеъмолчи томонидан сотиб олинган товарни бахоси билан шу товарни сотиб олиши мумкин булган максимал бахоси уртасидаги фарк тушунилади.



Савдо сиесатини характери.
Хар хил давлатлар уз савдо сиесатини амалга ошириш учун халкаро савдони тартибга солиш давлат воситаларини хар хил турларидан ва усулларидан фойдаланадилар. Агарда давлат божхона химоясини уртача даражасини аник микдорий жихатдан бахолаш мумкин булса, нотариф усулларини куллаш даражаси, уларни хилма хиллиги ва хар хил иктисодий мазмунга эгалигидан, микдорий жихатдан такрибий бахолаши мумкин.
Товарни уртача даражаси одатда факат импорт божига тортиладиган товарлар учун хисобланади. Уни киймати импорт тарифига тортиладиган товарларни хажмини бахосига нисбатан импорт божини уртача ставкаси куринишида ифодаланади, яъни
ТсркПим1қПим2қ...қПимn / Qт1қQт2қ…қQтn
Бу ерда Qтn импорт божига тортиладиган товарлар импорт нархи, Пимn импорт божини ставкаси.
Нотариф чегаралашни уртача даражаси эса шу чегаралашларга тугри келадиган импорт еки экспорт улушини бахоси сифатида хисобланади. Бу ерда бу чегаралашларни кулланилиш интенсивлигига караб узгартиришлар киритилади. Мисол учун, керакли хужжатларни такдим этилиши билан, давлат органлари томонидан бериладиган автоматик лицензия экспортни белгиланган микдордан ортик товарни экспорт килишни тасдикловчи экспорт квотасига нисбатан кам даражада чегаралайди. Давлатни савдо сиесати протекционистик, умереннўй еки очик(эркин савдо) булиши мумкин. Бу тушунчаларни хар бири нисбий мазмунга эга булиб, бир тугри чизикни икки экстримал нукталари уртасида жойлашган буладилар. Экстримал нукталарни бир-бирини мазмуни шундан иборатки, давлатни тартибга солиш куроллари таъкикловчи мазмунга эга булиб, ташки дуне билан савдо сотикни тухталиши билан ва иккинчи нукта давлат ташки савдо йуналишида хеч кандай савдо куролларидан фойдаланилмайди.
Хар бир давлат савдо сиесатини у еки бу воситаларини куллаш буйича карор килиш олдидан, кулланилаетган воситаларни давлат савдо сиесати характерига таъсирини ва шерик давлатлар томонидан жавоб чегаралари кулланилиши мумкинлигини урганиб чикиш лозим.
Савдо сиесати чораларини бахолаш максадида иктисодий хамкорлик ва тараккиет халкаро ташкилоти томонидан 1985 йили индикатив саволнома мамлакатлар хукуматлари амалиети кенг кулланилади.
Савдо сиесатини иктисодий чора тадбирларини куллашдан олдин жавоб берилиши лозим булган саволлар куйидагилардан иборатдир:

  • Бу чорани амалга оширилиши натижасида тармок еки фирма учун кандай иктисодий ютук кутилади ва канча иш жойлари ташкил этилади еки саклаб колинади?

  • Бюджет даромадлари канчага ошади еки тадбирларни амалга ошириш учун канча бюджет харажатлари талаб этилади?

  • Ички нархлар канчага ошади в абу чора тадбирлар натажасида истеъмол микдори канчага камаяди?

  • Амалга оширилмокчи булган чора тадбирларни бозор тузилишига ва ундаги ракобатга таъсири кандай?

  • Бу чора тадбирларни кулланилишига савдо буйича шерик давлатлар кандай муносабат билдирадилар ва уни уларга потенциал таъсири кандай?

  • Кулланилиши кутилаетган чора-тадбирлар мавжуд давлат иштирок этаетган куп томонлама еки икки томонлама шартномалар коидаларига тугри келадими йукми?

Мана шу саволлар жавабларини урганиб ва тахлил килингандан сунг халкаро савдони тартибга солиш воситалари у еки бу турларидан кулланилади.
Дуне хужалиги амалиетида халкаро савдони тартибга солишда кулланиладиган усулларни мазмун мохиятига кура куйидаги синфлаш мумкин (расм 1).
Маълумки савдо сиесати иктисодий, сиесий, маъмурий, ташкилий, хукукий ва бошка масалалар уз аксини топади.
Халкаро иктисодий савдо сиесатини иктисодий окибатларини, хукукий, ташкилий масалаларини махсус фанлар томонидан курилишига колдириб, урганади.
Халкаро савдони тартибга солиш давлат воситалари характерига кура бож тарифини куллашга асосан тариф ва нотариф усулларига булинади.
Халкаро савдо сохасида давлатнинг асосий вазифаси – экспортчилар учун иложи борича куп товарларини, уларни жахон бозорларида ракобатдошлигини оширган холда, экспорт килишга кумаклашиш, хамда чет эл товарларини ички бозордаги ракобатдошлик даражасини камайтириш максадида импортни кискартиришдир.

Усуллар

Савдо сиесати воситаси

Асосан тартибга солади

Тариф

Божхона божлари
Тариф квотаси




импорт
импорт

Н
О Микдорий

Квоталаш
Лицензиялаш
Ихтиерий чегаралаш

экспорт
экспорт



импорт
импорт

Т

А


Р



Кузга таш-


Ланмас

Давлат харидлари
Махаллий компонентларни борлиги
Техник тусиклар
Солик ва йигимлар




импорт
импорт
импорт
импорт

И

Ф


Молиявий




Субсидиялар
Кредитлаш
Демпинг

экспорт
экспорт
экспорт














Download 1,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   45   46   47   48   49   50   51   52   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish