Bap new indd

112-súwret.
Domalap súykeliw 
kúshin anıqlaw.
F
s(
d
)
F
F
s(
d
)
F
s(
s
)
F
F
113-súwret.
Sırǵanap (
a
) hám 
domalanıp (
b
) súykeliwdiń 
salıstırılıwı.
111-súwret.
Domalanıp 
súykeliwde vektorlardıń baǵıtı.
F
→
F
→
s
mg
r
N
→
Q
→
A
υ
→
,

---

121
V bap. Sırtqı kúshlerdiń tásirinde denelerdiń qozǵalısı
µ
d
= 
F
s(d)
P
r
r
=
D
2
 r
=
0,5 m 
1
2
m = 0,5 m;
F
s(d)
= 0,002 m
·
20 000 N = 80 N.
F
s(d)
= 
µ
d
r
P
;
.
Bul jaǵdayda 
µ
d
– domalanıp súykeliw koefficienti. Onıń shaması bir-bir
-
ine súykeliwshi denelerdiń materialı, betleriniń tegisligi hám basqalarına 
baylanıslı. 
µ
d
nıń shaması polat penen polat ushın 0,2 mm ge, avtomobil 
dóńgeleginiń rezinası menen asfalt ushın 2 mm ge teń. Aǵash taxtanıń 
polǵa súykeliw kúshin ólshew ushın aǵashqa dinamometrdi jalǵaymız. Di
-
namometrdi gorizont baǵıtındaǵı halda uslap, aǵashtı polǵa salıstırǵanda 
teń ólshewli qozǵaltamız. Dene teń ólshewli qozǵala baslaǵanında dina
-
mometrdiń kórsetiw kúshi súykeliw kúshin kórsetedi. Aǵashtıń teń ólshewli 
qozǵalısı tásir etiwshi kúsh penen súykeliw kúshiniń teńligin kórsetedi. 
Tek bul kúshler qarama-qarsı baǵıtlanǵan boladı. Eger aǵashtıń ústine 
júk qoysaq, onda júksiz jaǵdayǵa salıstırǵanda kóbirek súykeliwdiń pay
-
da bolǵanlıǵın kóremiz. (2)-formuladan domalanıp súykeliw koefficientin 
tabamız:
Demek, domalap atırǵan deneniń radiusı qansha úlken bolsa, domalanıp 
súykeliw koefficienti de sonsha úlken boladı eken.
Másele sheshiw úlgisi
Massası 2 t bolǵan avtomobildiń dóńgelekleri menen asfalt arasındaǵı doma
-
lanıp súykeliw kúshin tabıń. Dóńgelektiń diametrin 1 m, rezina menen asfalt 
arasındaǵı domalanıp súykeliw koefficientin 2 mm, 
g
= 10 m/s
2
dep alıń.
Berilgen
: 
Formulası
:
Sheshiliwi:
m
= 2 t = 2 000 kg; 

P
= 
mg
; 
P
= 2000 kg 
·
10 m/s
2
= 20 000 N;
 
µ
d
= 2 mm = 0, 002 m;

D
= 1 m; 
g
= 10 m/s
2
.

Tabıw kerek
:

F
i(d)
= ?

 
 
Juwabı
:
F
s(d)
= 80 N.