Baholash ishi va investitsiyalar” kafedrasi “loyihaviy moliyalashtirish” fanidan ma’ruza matni

P = P*Q – (V*Q + C) (2)

bunda: P*Q – sotishdan tushgan tushumdan barcha umumiy xarajatlarni (V*Q+C) ayirganda P – foyda nolga teng bo‘lgandagi mahsulot xajmi – Q ni aniqlash talab etiladi. Ishlab chiqarishning zararsizlik nuqtasida P = 0 ga teng bo‘ladi va bundan zararsizlik nuqtasi kelib chiqadi:

Q = C /( P –V) (3)

SHunday qilib, zararsizlik nuqtasini aniqlashda sotish narhi, mahsulot birligiga ketgan o‘zgaruvchan harajatlar hamda ma’lum vaqt (yil yoki oy) davomidagi doimiy harajatlar eng muhim omillardandir.

Zararsizlik tahlilidan quyidagi amaliy xulosalarni olish mumkin:
-zararsizlik nuqtasining yuqori bo‘lishi istalmas bo‘lib, u firma ishlab chiqarish (mahsulot sotish) darajasining o‘zgarishiga bog‘liq bo‘ladi;
-doimiy xarajatlar qanchalik yuqori bo‘lsa, zararsizlik nuqtasi shunchalik yuqori bo‘ladi;
-sotiladigan mahsulot birligi bahosi va o‘zgaruvchan nisbiy xarajatlar o‘rtasidagi farq qanchalik katta bo‘lsa, zararsizlik nuqtasi shunchalik kichik bo‘ladi.
3. Barqarorlikni tekshirish usuli. Loyiha barqarorligini tekshirish usulida investitsiya loyihasini amalga oshirish shart-sharoitlari turlicha o‘zgartirilganda, ya’ni loyiha ssenariysi turlicha o‘zgartirilganda, loyihani amalga oshirish mexanizmi qanday ishlashi va bunda loyihadan kutilayotgan foyda, zararlar va samaradorlik ko‘rsatkichining qanday bo‘lishi tadqiq qilinadi. Buning uchun loyiha bo‘yicha uch xil kelajakda bo‘lishi mumkin bo‘lgan ssenariy varianti tuziladi: optimistik, realistik (yoki haqiqatga yaqin) va pessimistik. Har bir ssenariy bo‘yicha mos ravishda sof joriy qiymat hisoblanadi: optimistik ssenariy uchun – NPVop. , realistik ssenariy uchun – NPVreal. va pessimistik ssenariy uchun – NPVps. Loyihaning sof joriy qiymati bo‘yicha variatsiyasi quyidagi formula orqali hisoblanadi:
Var(NPV) = NPVop.- NPVps. (4 )

Ushbu formula bo‘yicha loyihaning risklilik darajasi aniqlanganda, qanchalik loyihada NPV ning variatsiya kengligi katta bo‘lsa, shunchalik risklilik darajasi yuqori, deb baholanadi.

Bulardan tashqari, investitsiya risklarini baholashda quyidagi usullardan ham foydalaniladi: matematik usullar (o‘rtacha kvadratik chetlanish, dispersiya va variatsiya), “Qarorlar daraxti” barpo etilishi usuli, ssenariylar usuli, sub’ektiv ehtimollik usuli, riskni hisobga oluvchi foiz stavkalar usuli, Monte-Karlo usuli va h.k.
Statistik usullar. Noaniqlikni hisobga olgan holda investitsiya loyihalarining samaradorligini baholashda loyihaning barcha parametrlari ehtimoliy ko‘rsatkich deb hisoblanadi. Ehtimoliy ko‘rsatkich matematik kutilish (daromadning kutilgan qiymati, sof diskontlangan daromadning kutilgan qiymati va h.k.) va o‘rtacha kvadratik chetlanish (ehtimoliy ko‘rsatkichning kutilgan qiymatidan chetlanish darajasi) bilan tavsiflanadi.
Ko‘zda tutilmagan moliyaviy yo‘qotishlarning vujudga kelish ehtimolligini hisobga olgan holda daromadlarning o‘rtacha chetlanishini investitsion risk, deb tushunish mumkin.
Riskni miqdoriy jihatdan baholash uchun biror-bir iqtisodiy faoliyatning mumkin bo‘lgan barcha natijalarini va bu natijalarning bo‘lish ehtimolini bilish lozim.
Ehtimollik – bu aniq bir natijaga erishish imkoniyatini ham bildiradi: