Baho va bahoning shakllanishi : kasb-hunar kollejlari uchun o'quv qollanma

6 .2 . Kovlab olinuvchi sanoat mahsulotlariga
belgilanadigan baho turlari
Iqtisodiyotda kovlab olinuvchi sanoat mahsulotlariga ham 
turlicha baholar belgilanadi. Neft qazib olish sanoatida qazib 
olish bahosi va neftni sotish bahosidan foydalaniladi. Neftga 
ulgurji baholar uni tayyorlash darajasi va uning sifati (qancha 
oltingugurt borligijga qarab differensiallashtiriladi. Baho- 
lardagi farq 1 t neftni qayta ishlash bilan b o g ‘liq q o ‘- 
sh im ch a ekspluatatsiya xarajatlari va neft m ahsulotlarini 
gidrotozalash jarayoniga taqqoslab hisoblab chiqiladi. Neft 
va neft m ahsulotlari tarkibida u yoki bu k o m p o n en tlar 
b o 6lis h -b o ‘lmasligiga qarab b ah o ustam alari va chegir- 
malaridan foydalaniladi. Neft va neft mahsulotlariga quyidagi 
hollarda ulgurji baholar belgilanadi: neftni bosh rezervuarga 
yetkazib berishda; neftni tem iry o ‘1 va suv yoMlari orqali 
jo^natish stansiyasi (franko-sisterna j o bnatish stansiyasijgacha 
yetkazib berishda; neftni truboprovod orqali qayta ishlash 
zavodiga yetkazib berishda; neftni te m iry o ‘1 yoki suv tra n - 
sporti orqali belgilangan joygacha (franko-vagon belgilangan 
stansiya) yetkazib berishda.
61

---

U m u m an kovlab olinuvchi sanoat mahsulotlariga baholar 
iste’m o lch ilarn i shu m a h s u lo td a n (neft, gaz) sam arali 
foydalanishini hisobga olgan holda belgilanadi. Neft va neft 
m ahsulotlari tarkibiga qarab (yoqilg‘i, m o to r yoqilg‘isi, 
benzin, dizel yoqilgNsi va boshqalar) turli darajada ulguiji 
baholar belgilanadi. Bunda baholar geografik tamoyillarga ko‘ra 
belgilanadi, chunki iste’molchilar mamlakatning turli hudud 
va viloyatlarida joylashganligi sababli transport xarajatlari 
tannarx hisobiga kiritiladi, bunda baholar yuqori yoki nisbatan 
past belgilanishi mumkin.