B. N. O r I p o V u o 'K 372. 874(075) квк

0 ‘ymakorlik 
— o'zbek amaliy san’atining uzoq tarixga ega 
bo'lgan sohasi bo'lib, u yog'och, tosh, ganch, metall, suyak, 
loy kabilarni o'yib, qirqib, yo'nib, badiiy bezatish s a n ’atidir. 
O'ymakorlik san’ati o'zining ishlanishi va materialiga ko'ra turlarga 
ajraladi. Uning yog'och, suyak, ganch, toshtaroshlik va metall 
o'ymakorligi kabi turlari mavjud.
Yog'och o'ym akorligi
— h am m a xalqlar kabi o'zbek xalqida 
ham keng om m alashgan bo'lib, bu san ’at uylarning shipidan 
tortib, ustun, xari-to'sinlari, karnizlari, eshik-deraza, ro 'zg 'o r 
buyumlari, mehnat qurollari, bolalar o'yinchoqlarigacha beza- 
tishda q o'llaniladi. Buxoro, Xiva, S am arq and , Q o 'q o n ]5
j 
k o 'h n a shaharlarda hozir ham yog'och o'ymakorligining nodir 
nam u n alari saq lan m oq d a. Bu yerlardagi o 'y ib gul ishlangan 
ustunlar, karniz, ayvon peshtoqlari, darvoza va eshiklar, ko'p 
qirrali stollar, kursilar, o 'zining nozik, go'zal va tiniq kom po- 
zitsiyalari bilan kishini hayratga soladi. Bu s a n ’at bugungi kunda 
ham o 'z mavqeyini y o 'q o tm ay , tobora takomillashib, o'zbek
30

---

m e ’morchiligi va amaliy s a n ’atida yetakchi s a n ’at turi sifatida 
rivojlanmoqda.
S u ya k o'ym akorligi
— asosan fll, kiyik, morj va boshqa 
hayvonlarning shox va suyaklariga o'yib pardoz berish, gul va 
naqshlar ishlash s a n ’ati bo'lib hisoblanadi. Bu s a n ’at an ch a 
murakkab bo'lib, san ’atkor eng aw al suyakni m a ’lum bir shaklga 
keltirib, so'ngra unga pardoz beradi va o'yib naqsh yoki biron 
tasvir ishlaydi. Bu s a n ’at turi bilan bugungi kunda juda ko 'p
yodgorlik buyumlari yaratilmoqda.
Ganch o'ymakorligi —
bugungi kunda keng qo'llanilayotgan 
me’morlik san’atining ajralmas qismi bo'lib qolmoqda. Ganch oq rangda 
bo'lib, gips va tuproq aralashmasidan tayyorlanadi. Ganch san’ati 
bezagi uchun awalo devor ganch bilan suvalib, tekislanadi. So'ngra 
vuzaga ulgi (ganch o'yadigan maxsus asbob) yordamida tasvirlar 
(naqsh yoki biron bezatish elementi) chiziladi. So'ngra tasvirlaming 
katta hajmdagilari o'yib chiziladi va keyin mayda elementlar o'yib 
olinadi. Tasvirlar to'la ishlab bo'lingach, pardozlanadi.
Hozirgi kunda Toshkent metropolitenining barcha bekatlarida 
o'zbek ganchkorligining nodir namunalari qo'llanilmoqda. Res- 
publikamizning barcha shahar va qishloq, posyolkalarida ganch 
o'ymakorligi san ’atidan san ’at saroylari, kino-teatrlar, klublar, 
maktab, o'quv yurtlari va boshqa joylarni bezatishda keng foyda- 
lanilmoqda. Shu boisdan ham bu s a n ’at o'zining yangi-yangi 
qirralari bilan boyib, takomillashib bormoqda.
O'ymakorlik san ’atida — metall, tosh kabi materiallar ham 
juda keng ko'lamda qo'llanilmoqda. Metall o'ymakorligining klassik 
a n ’analari davom ettirilib, bugungi kunda ro 'zg 'o r buyumlari, 
zargarlik buyumlari, m ehnat qurollari va yodgorlik buyumlari 
shu uslubda bezatilm oqda. Tosh o'ym akorligi hozirgi kunda 
k o 'p ro q b in o la rn in g pesh to q h a m d a fasadlari, m o n u m e n ta l 
yodgorlik, haykallar va boshqa yodgorlik buyumlarini tayyorlashda 
keng qo'llanilmoqda. M arm ar toshlardan bu maqsadda juda keng 
foydalanilmoqda.