B a L i q L a r b I o L o g I y a s I

Xordalilar orasida baliqlarning tutgan o‘rni. 
Xordalilar tipiga shakli va yashash 
sharoiti xilma-xil bo‘lgan hayvonlar kiradi. Bu tipga bosh suyaksizlar (lansetniklar), to‘garak 
og‘izlilar (minogalar, miksinlar), baliqlar, suvda ham quruqda yashovchilar, sudralib 
yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilar kiradi. 
Xordalilarning asosiy xarakterli belgilari: 
1. Barcha xordalilarda elka tori (o‘q sklet) xorda sifatida paydo bo‘lgan. Xorda 
entodermadan hosil bo‘lgan. Xorda tuban xordalilarda bir umr saqlanib qoladi. Lekin umurtqa 
pog‘onasining rivojlanishi tufayli xorda bir muncha reduksiyaga uchraydi. YUksak darajada 
rivojlangan umurtqali hayvonlarda xorda embrional organ hisoblanadi va voyaga etgan 
hayvonlarda xordani umurtqa pog‘onasi siqib chiqaradi, natijada bo‘g‘inlarga bo‘linmagan yaxlit 
o‘q skleti segmentli bo‘lib qoladi. 
Umurtqa pog‘ona sklet hosilalari singari mezodermadan kelib chiqqan. 
2. Xordalilarda o‘q skleti ustida ichi kovak nay shaklida markaziy nerv sistemasi 
joylashgan. Nerv nayining ichi nevrotsel deb ataladi. Nerv nayining oldingi qismi kengayib bosh 
miyani hosil qiladi. Nerv nayi embrional rivojlanish davrida ektotermadan kelib chiqqan. 
3. Ovqat hazm qilish nayining oldingi (tomoq) qismi jabra yoriqlari deb ataluvchi 
teshiklar yordamida tashqi muhit bilan bog‘lanadi. 
Bulardan tashqari xordalilarning alohida guruhlari uchun xarakterli belgilar: 
1.
Xordalilar ikkilamchi og‘izli hayvonlar hisoblanadi. Ikkilamchi og‘iz gastrulaning 
gastroporga qarama-qarshi bo‘lgan tomoni devorining yorilishidan hosil bo‘ladi. Gastopor 
o‘rniga anal teshik paydo bo‘ladi. 
2.
Xordalilarning tana bo‘shlig‘i ikkilamchi -selom. 
3.
Xordalilar metamer hayvon, tuban tuzilganlarida metamerlik yaxshi ko‘rinadi. 
4.
Xordalilar tanasi ikki tomonlama simmetriyaga ega, ya’ni bilaterial hayvonlar. 

---

Xordalilar tipi 3 ta kenja tipga bo‘linadi. 
1.
Bosh suyaksizlar kenja tipi (Acrania) 
2.
Lichinka xordalilar yoki qobiqlilar kenja tipi (Tunicata) 
3.
Umurtqalilar, ya’ni bosh suyaklilar kenja tipi (Vertebrata) 
Bosh suyaksizlar kenja tipiga eng tuban tuzilgan xordali hayvonlar kiradi. Tipga xos 
bo‘lgan barcha belgilar ularda bir umr saqlanadi. Nerv nayi bosh miya va orqa miyaga 
bo‘linmagan. Sezgi organlari rivojlanmagan. Bosh suyagi yo‘q. Qon aylanish sistemasi 
yopiq, yurak yo‘q. Sleti faqat xorda. Juft harakat organlari yo‘q. 
Bosh suyaksizlarning sodda tuzilganligi ularning yashash tarziga bog‘liq. Ular 
dengiz qirg‘og‘i va sayoz joylarda yashaydi. Bosh suyaksizlarning vakili lansetnik. 
Lichinka xordalilar yoki qobiqlilar ancha keng tarqalgan hayvonlar (1500 tur). 
Voyaga etganlarining juda ko‘pchiligida nerv naycha va xorda blmasligi bilan farq qiladi. 
Lichinkalik davrida ularda tipga xos bo‘lgan belgilar aniq ko‘rinadi. Tanasi xaltaga 
o‘xshash yoki bochkasimon, tanasi tashqi tomonda dildiroq modda yoki tog‘ay modda 
iborat alohida qalin qobiq - tunika bilan qoplangan. 
Lichinka xordalilar yoki qobiqlilar kenja tip 3 ta sinfga bo‘linadi. 
1.
Assidiyalar 
2.
Salplar