Avazyazova Dilfuzaning “5A 110901 Pedagogika nazariyasi va tarixi”

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

64 

 

3.2.KXK metodik ish tizimida pedagogik diagnostikaning amalga 

oshirishning  didaktik tahlili 

Mustaqillik davrida erishgandan keyingi dolzarb muammolardan biri yangi tarixiy 

sharoitda  jamiyatga,  yurtga  munosib  kishilarni  tarbiyalash  edi.  Bu  esa  ko‘rinib 

turibdiki yoshlar, kelajak avloddir. Darhaqiqat, yoshlar respublikamizda juda katta 

kuch  hisoblanadi.  Bu  kuchni  esa  to‘g’ri  yo‘naltirish  o‘ziga  xos  yutuq  va 

kamchiliklarni,  muammolarni  to‘g’ri  hal  qila  olish  o‘sha  davr,  o‘sha  sharoitdan 

juda katta ma’suliyat talab qiladi.  

 

Pedagogik 

diagnostika 

vositasida 

tarbiyachilarda 

muloqot 

madaniyatni  shakllantirish  ularda  tarbiyachi  kasbi  haqidagi  aniq  tasavvurlarining 

mavjud  bo‘lishini  talab  etadi.  Biz  pedagogik  diagnostika  vositasida  kollej 

o‘quvchilarini  muloqot  madaniyatini  shakllanganligini  pedagogik  va  psixologik 

ijtimoiy mezonlaridan foydalandik.  

 

Psixologik  mezonlar  o‘quvchilarning  muloqot  madaniyati  haqidagi 

tassavvurlarini  anglab  olishi;  ularning  muloqotchanlik  haqidagi  tasavvurlari 

natijalarida namoyon bo‘ladi. 

 

Kollej  o‘quvchilarini  muloqot  madaniyatini  shakllantirish  maqsadida 

biz    “Mening  kelajakdagi  kasbim”,  “Tarbiyachilarda  muloqot  madaniyatini 

shakllantirish  -  davr  talabi”,  “Muallim  -  qalb  me’mori”,  “O‘qituvchi  odobi” 

mavzularida  davra  suhbatlari  o‘tkazdik.  Davra  suhbatlarida    soha  mutaxasislari, 

ustozlar,  guruh  rahbarlari  bilan  birgalikda  tashkil  etdik.  Suhbatda  o‘quvchilar 

ishtirokchilarga savollar bilan murojaat qilishdi: “Vatanimiz ravnaqida kasbingizni 

qanday  o‘rni  bor?”,  “Siz  o‘z  kasbingizda  faxrlanasizmi?”,  “Jamiyat  taraqqiyotida 

o‘qituvchi  kasbiningn  o‘rnini  qaday  izohlaysiz?”,  “O‘qituvchining  qaysi 

fazilatlarini  muloqot  madaniyatini  eng  muhimi  deb  xisoblaysiz?”  kabi    shularga 

o‘xshash  ko‘pgina  savollar  bilan  murojaat  qilishdi  va  ularda  tarbiyachilarda 

muloqot  madaniyatini  shakllantirish  haqidagi  tassavurlari  shakllandi,  jamiyat, 

davlat  taraqqiyotida  tarbiyachi  kasbining  o‘rni  beqiyosligi  haqida  tasavvurlari 

kengaydi.  Davra  suhbatida  guruh  rahbari  faoliyatida  zarur  muloqot  jarayonidagi 

65 

 

fazilatlari  haqida,  har  bir  fazilatning  yoshlarning  tarbiyasidagi  o‘rni  haqida 

ko‘pgina  ma’lumotlarga  ega  bo‘lishdi  va  yaxshi  ta’surotlarga  ega  bo‘ldilar.

 

Pedagogika  tashxis  vositasida  o‘quvchilarning  muloqot  madaniyatini 

shakllantirishda pedagogika kollejining o‘rni beqiyosdir. Biz tanalagan mavzuimiz 

yuzasidan tadqiqot ishlarini  Xiva Pedagogika kollejida tajriba-sinov ishlarini olib 

bordik.  Pedagogika  tashxis  vositasida    kasb  hunar  kolleji  o‘quvchilarini  muloqot 

madaniyatini  shakllantirishdagi  maqsadini  aniqlab  oldik.  o‘quvchilarda  muloqot 

madaniyatini  shakllantirish,    o‘z  kasbiga  bo‘lgan  munosabatini  tarkib  toptirish, 

o‘quvchi-yoshlarning tarbiyasiga bo‘lgan munosabatni shakllantirishdan iborat. 

Kollej o‘qituvchilarining faoliyatida o‘quvchilarning xulq atvorini kuzatish, 

pedagogik  tashxis  vositasida  ularda  muloqot  madaniyatini  shalkllantirishga  ta’sir 

etuvchi  omillar  aniqlandi.    O‘quvchilarni  muloqot  madaniyatini  shakllantirish 

jarayonni tashkil etishni takomillashtirish bevosita  o‘quv  ishlar bo‘yicha direktor 

o‘rinbosari,  guruh  rahbarlari  bilan  suhbat  o‘tkazish  davomida  olingan  natijalar 

tahlil qilindi va o‘quvchilarni shartli ravishda uch guruhga ajratdik. 

 

Birinchi  guruhga  yuqori  darajada  muloqot  madaniyati  shakllangan 

o‘quvchilar  kiritildi.  Bu  guruhga  kiruvchi  o‘quvchilar  o‘zaro  suhbatlashuv, 

shaxslararo  suhbat  va  o‘zaro  fikr  almashuvi  va    so‘zlashuvida  muloqotchan,    o‘z 

kasbining davlat ravnaqidagi ishtirokini uning mohiyatan yuqori darajada tushunib 

etadi  va  o‘quv  jarayonida  zarur  muloqot  madaniyat  haqidagi  tasavvurlari  yuqori 

darajada  shakllanganligi,    o‘qituvchi  kasbini  hayotidagi  o‘rnini  erkin  ifodalay 

oladigan va amaliy faoliyatlarida ana shu xususiyatlarini namoyon eta oladi.  

 

Ikkinchi  guruhga  o‘rta  darajada  muloqot  madaniyati  qisman 

shakllangan o‘quvchilar kiritildi, o‘zaro suhbatlashuv, shaxslararo suhbat va o‘zaro 

fikr  almashuvi  va    so‘zlashuvida  qisman  muloqotchanligi  namoyon  bo‘ladi,  o‘z 

kasbini davlat ravnaqidagi ishtirokini turlicha tushunadi, tarbiyaviy jarayonda zarur 

muloqot  madaniyat  haqidagi  tasavvurlari  o‘rta  darajada  shakllanganligi,  o‘z 

kasbini  hayotidagi  o‘rnini  turlicha  ifodalaydi,  amaliy  faoliyatlarida  ana  shu 

xususiyatlarini qisman namoyon eta oladi.  

66 

Uchinchi  guruhga  kasbiy  madaniyati  shakllanmagan  o‘quvchilar 

kiritildi.  Ularda  umuman  o‘rtoqlari  bilan  o‘zaro  suhbatlashuv,  shaxslararo  suhbat 

va  o‘zaro  fikr  almashuvi  va    so‘zlashuvida  muloqotchanligi  shakllanmagan, 

tarbiyaviy jarayonda zarur muloqot madaniyat haqidagi tasavvurlari past darajada 

shakllanganligi,  o‘z  kasbini  hayotidagi  o‘rnini  tushunishni  xoxlamaydi,  amaliy 

faoliyatlarida ana shu xususiyatlarini namoyon etadilar.  

Pedagogik  tashxis  vositasida  muloqot  madaniyatni  shakllantirishga 

doir  tajriba-sinov  ishlari  uch  bosqichda  amalga  oshirildi:  aniqlovchi, 

shakllantiruvchi, yakunlovchi. 

Aniqlovchi  bosqichda  kollej  o‘quvchilarini  pedagogik  tashxis 

vositasida  muloqot  madaniyati  qay  tarzda  shakllanganligi  o‘rganildi,  muloqot 

madaniyatni  shakllantirishga  oid    internet    ma’lumotlari  yig’ildi,  o‘quvchilarning 

muloqot  madaniyati  shakllantirish    yuzasidan  nazariy  bilimlari  mavjudligi 

o‘rganildi.    Pedagogik  tashxis  vositasida  muloqot  madaniyatni  shakllanganligi 

o‘rganildi va guruh rahbarlari bilan hakorlikda ularni tahlil qilindi, asosiy g’oyalar 

belgilab olindi, uchrashuv va suhbatlarning asosiy tarkibiy qismlari aniqlandi. 

Mazkur  tashkil  etilan  suhbat  va  uchrashuvlar  o‘quvchilarda  muloqot 

madaniyatni  shakllantirishni  hosil  qila  olishi  uchun  ular  o‘quvchilar  bilan 

birgalikda muhokama etildi. O‘quvchilar ularning topshiriqlarini devoriy gazetalar 

chiqarish, bukletlar tayyorlash bilan ifoda etishdi. 

Asosiy  bosqichda  -  kollej  o‘quvchilarini  muloqot  madaniyati 

shakllantirishga  doir  ishlar  amalga  oshirildi.    Y’ni    turli  “Mening  kelajakdagi 

kasbim  ”,  “O‘quvchilarda  muloqot  madaniyatini  shakllantirish  -  davr  talabi”, 

“Muallim  -  qalb  me’mori”,  “O‘qituvchi  odobi”  mavzularda  davra  suhbatlari  va 

ma’ruzalar  tashkil  etildi,  pedagogik  tashxis  vositasida  jarayonga  pedagogik 

texnologiyalarni  joriy  qilish,  muloqot  madaniyatni  shakllantirish  borasidagi 

muammoga  doir  ma’ruzalar,  davra  suhbatlari  shunga  o‘shash  bir  qancha  muloqot 

madaniyatini  shakllantirishga  doir  ma’naviy  tadbirlar  va tarbiyaviy  soatlar  tashkil 

etildi. 

67 

  Yakuniy  bosqich  jarayonida  tarbiyaviy  faoliyat  shakllarining  samarali 

qo‘llanishiga  doir  tajriba  o‘tkazildi.  Kollej  o‘quvchilarini  pedagogika  tashxis 

vositasida  o‘quvchining  tarbiya  ko‘rganligini  aniqlash  -  bu  o‘qituvchi  tomonidan 

shaxslararo  munosabatlar  tizimida  amalga  oshiriladigan  o‘quvchining  shaxsiy 

xususiyatlari  va  sifatlarining  shakllanganlik  darajasini  belgilash  jarayonidir. 

Ta’kidlash  joizki,  hozirgi  vaqtda  tarbiya  ko‘rganlikni  aniqlash  muammosi 

pedagogik  tashxis  etishning    yangi  yo‘nalishlaridan  biri  bo‘lib,  nazariy  jihatdan 

ishlab chiqish bosqichi hisoblanadi.  

Pedagogik  tashxis  vositasida  orqali  o‘quvchilarning  vositasida  muloqot 

madaniyatini  shakllantirish    faoliyati  yo‘lga  qo‘yilib,  o‘quvchilarnda  muloqot 

madaniyatini shakllanganlik darajasi tahlil qilindi.  

Kollej  o‘quvchilarini  muloqot  madaniyatini  shakllantirishda  tajriba-sinov 

ishlarini  o‘tkazish  natijasida  ularda  muloqot  madaniyati,    kasbiy  bilimlar, 

shaxslararo  o‘zaro  munosabati,  yoshlar  tarbiyasida  o‘qituvchining  muloqot 

madaniyatini shakllantirishda ijobiy o‘zgarishlar qo‘lga kiritildi. Quyidagi jadvalda 

keltirilganidek,  kollej  o‘quvchilarni  muloqot  madaniyatini  yuqori  darajada 

shakllantirilganlik natijalari o‘z aksini topdi.      

Kollej o‘quvchilarni muloqot madaniyatini shakllananganlik darajasi 

Guruhlar 

Tajriba avvalida 

Tajriba yakunida 

YUqori  O‘rta  Past 

YUqori 

O‘rta 

Past 

Tajriba  guruhi  Jami 

30 nafar 

7 

11 

12 

21 

5 

4 

Nazorat guruhi 

Jami 30 nafar 

8 

12 

10 

14 

7 

9 

71 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YHATI 

I. O’zbekiston Respublikasi  qonunlari va boshqa qonunosti hujjatlari 

1. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: «O`zbekiston», 2014 yil. 40 

b. 

2.  O`zbekiston  Respublikasining  «Ta`lim  to`g`risida»  gi  Qonuni.-Toshkent: 

«Sharq», 1997 yil.,63 b. 

3.  O’zbekiston Respublikasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”.-T: «Sharq», 1997 

yil.,63 b. 

II. Kitoblar va risolalar 

1. 

Karimov 

I.A. 

«O`zbekiston 

XXI 

asrga 

intilmoqda» 

Toshkent:«O`zbekiston» 1999 yil. 48.b. 

2. 

Karimov  I.A.  Yuksak  ma'naviyat  –  engilmas  kuch.  –  Toshkent:  

“Ma'naviyat”, 2008. -176 b. 

3. 

Karimov  I.A.  O`zbekiston  mustaqillikka  erishish  ostonasida.  – 

Toshkent: O`zbekiston, 2011. – 440 b. 

4. 

Azizxo`jaeva 

N.N. 

O`qituvchi 

mutaxassisligiga 

tayyorlash 

texnologiyasi. – Toshkent: TDPU, 2000. – 52 b. 

5. 

B.Ziyomuhammedov,  M.Tojiyev.  Pedagogik  texnologiya-zamonaviy 

o’zbek milliy modeli.- Toshkent: “Lider Press”, 2009-y., 96 bet. 

6. 

Bobobekov  X,  Davletshin  M.G.,    Ishmuhammedov  R.  Akademik 

litsey va kasb-hunar kollejlarida o‘tkaziladigan rituallar tizimi. (1-kitob). T., “Fan” 

2005y. 

7. 

Ilin E.P. Motivatsiya i motivы. –Moskva.: Izd-vo Piter, 2000. –512 S. 

8. 

I.Rahimova,  D.Saidjonova.  “Ta’lim  jarayonida    innovatsion 

faoliyatning ahamiyati”. //J:”Tarbiya”№4(32) .-Toshkent:2010-y., 46-bet. 

9. 

Karimova  V.M.,  Sunnatova  R.I,  Tojiboeva  R.N.  Mustaqil  fikrlash. 

Toshkent-2000. 112 b. 

10. 

Klarin. M.V. Pedagogicheskaya    texnologiya  v  uchebnom  protsesse.-

Moskva: “Znaniye”,1989., 286 b 

11. 

Karimova V. Psixologiya, T., 2002. 

72 

 

12. 

Karimova V., Akromova F. Psixologiya, ma’ruzalar matni. 

13. 

Mavlonova R. va boshq. Pedagogika. —T.: O‘qituvchi, 2001.  

14. 

Rasulov A.I. Pedagogik muomila uslublari.- T: 1995y. 40-43 b. 

15. 

Usmanova M.N. Pedagogicheskoe testirovanie. T.: Adolat, 1995. 

16. 

Maxkamova.M.Yu.  Bo’lajak  tarbiyachilarda    pedagogik  muloqot  

madaniyatini 

shakllantirish: 

Pedagogika 

fanlari 

nomzodi 

dissertatsiyasi 

avtoreferati.- Toshkent: 2002-y., 23 bet. 

17. 

Navro`zova  G.N.,  Zoirov  E.X.  Mantiiq  fanidan  ma'ruza  matnlari. 

Buxoro.2008  90 b. 

18. 

N.Fayzullayeva,  M.Abduraimova.  Iqtisodiy  munosabatlarning    yangi 

jarayonida  yoshlarni kasb hunarga o’rgatish muammolari.//J:”Xalq ta’limi”. №4.-

Toshkent: 2012-y., 10 bet. 

19. 

Raximov I. Mantiq. Toshkent. «Fan» 1994. 165 b. 

20. 

Rubinshteyn.L.S  “  Problemi  obshey  psixologii”-M:Pedagogika,  1973 

118 b. 

21. 

Platonov.E.K”  Struktura    I  razvitie  lichnosti”-  Moskva: 

Pedagogika,1986 109 b. 

22. 

SOROS xalqaro ochiq jamiyatining «Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish 

asoslari» fanlararo dasturi. 38 b. 

23. 

Tulenov J. Gafurov Z. Falsafa. Toshkent:. «O’qituvchi» 1997 y. 382 b. 

24. 

To’raqulov X.A. Ilmiy ijodiyot metodologiyasi. Toshkent: 2006 y. 223 

b. 

25. 

Tulenov J. Falsafa. Toshkent: «Sharq» 1999 y. 495 b. 

26. 

Qurbonov  Sh.,  va    boshqalar.  Barkamol  avlod  orzusi  (“Kadrlar 

tayyorlash milliy dasturi”ni amalga oshirish borasidagi publitsistik mulohazalar). – 

Toshkent: Sharq, 1998. 248 b. 

27. 

Hasanboyev  J.,  Hasanboyeva  O.,  To’raqulov  X.A,  Haydarov  M.. 

Pedagogika fanidan izohli lug’at. T-2008 y. 672 .b.  

28. 

T.I.SHamova.  Aktivizatsiya  ucheniya  shkolnika.  M.,  «Pedagogika», 

1982. 

73 

 

29. 

A.I.Rasulov. 

“Psixodiagnostika” 

o’quv-metodik 

qo’llanma.- 

Toshkent: “Mumtoz so’z”-2010-y., 18 bet. 

30. 

Sh.Ergashev. 

O’quvchilarni 

 

kasb-hunarga 

yo’naltirishda   

qo’llaniladigan  psixologik-pedagogik    tashxis  metodikalari.-  Toshkent:  2006-y., 

51-bet. 

31. 

G`oziev  E.G`.  «Umumiy  psixologiya»  I-II  tom.Toshkent. 

“O`qituvchi”-2002, 208 b. 

III. Ro`znoma va jurnallardagi maqolalar. 

32. 

Prezident I.A.Karimovning “Yuksak bilimli va intellektual rivojlangan 

avlodni  tarbiyalash  –  mamlakatni  barqaror  taraqqiy  ettirish  va  modernizatsiya 

qilishning  eng  muhim  sharti”  mavzusidagi  Halqaro  konferentsiyada  so`zlagan 

nutqidan. – Toshkent, 2012 yil, 17 fevral. 

33. 

“Globallashuv  va  milliy-ma’naviy    taraqqiyot  tendensiyalari” 

Respublika ilmiy-amaliy anjumani. Toshkent 2015 379 bet 

34. 

“Psixik  taraqqiyot  va  ta’lim  muammolari”  ilmiy  maqolalar  to’plami. 

Toshkent. Tamaddun 2016 275 bet 

35. 

Mahmudov  M.  O`quv  materialini  didaktik  loyihalash  tizimi. 

«Pedagogik mahorat», 2002 yil, 3-son, 3-11 betlar. 

36. 

Mahmudov  M.  Ta'lim  natijasini  loyihalash.  G`G`  «Pedagogik 

mahorat», 2003 yil, 1-son, 8-10 betlar. 

37. 

Sayidahmedov N. Ta'limda harakatlantiruvchi kuch.  «Ma'rifat», 1998 

yil, 16 yanvar. 

38. 

Aytmetova C.Sh. Yordamchi kollej o’quvchilarining psixik rivojlanish 

xususiyatlari. –T., 1984. 

39. 

Aymetova C.Sh. Oligofrenopedagogika. –T., 1990. 

40. 

Mamedov.K.,  Sagatov  A.I.,  Pulatov  P.M.  Oligofrenopedagogika 

asoslari. –T., 1994.  

41. 

Ramonova B.C. Defektologiya asoslari va logopediya. –T., 1991. 

74 

 

42. 

Turg’unov  K.  Psixologiya  terminlarining  ruscha-o’zbekcha  izohli 

lug’ati. –T., 1975. 

43. 

Vlasova  T.A,  M.C.Pevner.  Kamol  topishida  kamchiliklari  bo’lgan 

bolalar haqida. –T., 1976. 

44. 

Shoumarov  G’.B,  Mamedov  K.K.  Psixik  rivojlanishi  sustlashgan 

bolalarning psixologik xususiyatlari va differensial diagnostikasi. –T., 1987. 

45. 

Mo’minova L.R, Ayupova M. “Logopediya” –T., 1993. 

46. 

Munavvarov Z. “Pedagogika”- T., “O’qituvchi” 1997. 

47. 

Mavlonova R. “Pedagogika”. –T., “O’qituvchi” 2001. 

48. 

Inomova R. “Pedagogika”. –T., 2000. 

 

 

IV. Internet ma`lumotlari: 

 

http://www.bilimdon.uz 

http://www.ziyonet.uz.