Avazyazova Dilfuzaning “5A 110901 Pedagogika nazariyasi va tarixi”



Download 0,64 Mb.
Pdf ko'rish
bet1/5
Sana28.01.2020
Hajmi0,64 Mb.
#37827
  1   2   3   4   5
Bog'liq
kasb hunar kolleji oquvchilarida oquv - tarbiya jarayonining pedagogik dia


 

O`zbekiston   Respublikasi  Oliy   va  o`rta  maxsus  ta’lim  vazirligi                             



Al – Xorazmiy  nomli  Urganch  Davlat  Universiteti 

Pedagogika   va   psixologiya   kafedrasi 

 

Avazyazova Dilfuzaning 



“5A  110901    Pedagogika  nazariyasi   va   tarixi” 

 

«Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv - tarbiya jarayonining 

pedagogik diagnostikasining o`ziga xos xususiyatlari» 

mavzusida  yozgan 

 

 

MAGISTRLIK    DISSERTATSIYASI 

 

 



 

Ilmiy  rahbar:                                  p.f.n.,dots. M.Jumaniyozov 

 

 



 

“Ko`rib  chiqildi  va   himoyaga  tavsiya  etilsin” 

«Pedagogika va  psixologiya”  kafedrasi  mudiri:      p.f.n.,dots.SH.K.Ismailova    

 

“_______”  ______________ 2017 yil 



 

 

 



 

                                                Urganch -  2017 yil 



 

Mundarija 



Kirish……………………………………………………………………………. 

I-  BOB.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv-  tarbiya  jarayonining 

pedagogik diagnostikasi dolzarb masalalari............................................. 

1.1. Muammoning o`rganilganlik darajasi............................................................. 

 1.2. Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv - tarbiya jarayonining pedagogik 

diagnostika qilishning nazariy asoslari................................................. 

1.3.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quv-  tarbiya  jarayonining  pedagogik  va  psixologik 

diagnostikaning muhim omillari.............................................................................. 



II-  BOB.  Kasb  –  hunar    kolleji      o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

diagnostikasining 

ta’limiy 

shart-sharoitlari 

va 

zamonaviy  

imkoniyatlari……………………………………………………………………. 

2.1.  Kasb  –  hunar    kolleji      o`quv-  tarbiya  jarayonida  pedagogik  diagnostikaning 

o`ziga xosligi................................................................................................... 

2.2. Pedagogik tashxisning metodik ishlarni tashkil etishdagi axamiyati........... 



2.3. Kasb – hunar  kollejilarida pedagogik diagnostika darajalari va tamoyillari 

 III -BOB. Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv - tarbiya jarayonining 



pedagogik diagnostikasining  ijtimoiy- pedagogik asoslari… 

3.1.  Kasb  –  hunar    kollejlarida    pedagogik  diagnostika  (tashxis  qilish) 

texnologiyalaridan foydalanish .....................……….………………………… 

3.2.  KXK  metodik  ish  tizimida  pedagogik  diagnostikaning  amalga  oshirishning  

didaktik tahlili …………………………........................................................... 

Xulosa.................................................................................................................... 

Adabiyotlar   ro`yxati........................................................................................ 

Ilova……………………………………………………………………………… 

 

 

 

 


 

     “Yoshlarni 



qay 

usulda 

o'qitish, 

ularni 

tarbiyalash, 

mustaqil 

mamlakatimizning    yetuk  mutaxassislari    bo'lishi    uchun  harakat    qilish    har 

birimizning muqaddas burchimizdir. Bunda oliy  va o’rta maxsus  ta’lim tizimi  

saviyasini    jahon  andozalari    darajasiga  yetkazish,  xalq  ho’jaliklarida  

mutaxassislarga  bo’lgan  talab  va  ehtiyojlarni    ilmiy  tahlil  asosda  aniqlash, 

horijiy  mamlakatlar  tajribasidan    oqilona  foydalanish    shu  kunning  dolzarb 

masalasidir”( I.A.Karimov) 

Kirish 

Mavzuning  dolzarbligi:  Barkamol      shaxsni    tarbiyalash  barcha  davrlarda  

muhim ijtimoiy talablardan  biri bo`lib  kelgan, ammo bugungi   sifat o`zgarishlar 

ro`y  berayotgan  bir    davrda  bu    masalaning  dolzarbligi  yanada      kuchayib,  talab 

ortib bormoqda. 

Respublikamiz  mustaqillikka  erishgach,  ta’lim-tarbiya  jarayoni  qayta  ko`rib 

chiqilib  uni  rivojlantirish uchun bir qancha yangi asoslar yuzaga keldi. Jumladan  

“Ta’lim  to`g’risidagi”  Qonun,  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”ning  yaratilishi  

ta’limni  tubdan  isloh  qilish,  uni  o`tmishdan  qolgan  mafkuraviy  qarashlar  va 

sarqitlardan  to`la  halos  etish,  rivojlangan  demokratik  davlatlar  darajasida,  yuksak 

ma’naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlash 

imkoniyatini  berdi.    Zero  o’zbekiston  Respublikasining  Birinchi  Prezidenti 

ta’kidlagandek:  “Hech  shubhasiz,  buyuk  ajdodlarimiz    merosiga  tayangan  holda   

hozirgi  zamon  va  taraqqiyotning      yangi  va  yuksak  cho’qqilarini    egallashga 

intilishimiz,  o’zimizning  nimalarga,  qanday  ulkan  ishlarga    qodir  ekanligimizni 

namoyon etishimiz, barchamiz, avvalo, navqiron  avlodimiz uchun ham qarz, ham 

farz bo’lishi shart”. [21.b.117] 

Ta’lim-tarbiya  orqali  kishiga  insoniy  xislatlar  singdiriladi,  ana  shu  xislatlar 

uning  ijtimoiy  faolligini  oshirib,  jamiyat  taraqqiyotini  tezlashtiradi.  Ta’lim-

tarbiyaning      barcha  jabhalarida    o’sib  kelayotgan  yosh  avlodni    tarbiyalash 

masalasiga alohida e’tibo qaratish  bugungi kun talabidir. Bu borada ta’lim-tarbiya 

jarayoniga texnologik yondashuv, ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalaridan, 


 

pedagogika  va  psixologiyaning  eng  ilg’or  ajribalaridan    o’rinli  foydalanish  va 



shunga  muvofiq-ta’lim-tarbiya  jarayonini  diagnostika  qilib  boish  maqsadga 

muvofiqdir. Jumladan, a’lim-tarbiyaga yaxlit jarayon sifatida yondashib, auditoriya 

va undan tashqari ishlarni o’quv jarayoni bilan  uzviy aloqada tashkil etish orqali  

samaradorligini oshirish mumkin bo’ladi.[21.b.339]  O`zbekiston Respublikasining 

«Kadrlar  tayyorlash  Milliy    dasturi»da  har  tomonlama  barkamol  shaxs-fuqaroni 

shakllantirish  nazarda  tutilgan.  Bunday  natijaga  erishish  uchun  ta’lim–tarbiya 

jarayonining uyg’unligini  ta’minlash, tarbiya jarayonining  qonuniyatlarini chuqur 

o`rganish  va bugungi  kun talablariga javob bera oladigan barkamol yosh avlodni 

tarbiyalash  usullarini taqiq qilish lozim.  

Barkamol  avlod  tarbiyasi  ko`p  jihatdan  bugungi  kunda  tahsil  olayotgan 

bo`lajak  pedagoglarning    tarbiyaviy    ishlarni    tashkil  etish  mahoratiga  bog’liqdir. 

SHuning  uchun  bo`lajak  pedagoglarni    tarbiyaviy  ish  metodikasiga    doir  bo`lgan  

bilimlar  bilan  muntazam      ravishda    tanishtirib  borishimiz,  bu  borada  malaka  va 

ko`nikmalarni    shakllantirishga    alohida    e’tibor      berishimiz    lozim.  Bunday  

vazifani  bajarish    uchun    albatta    o`quv  qo`llanma  va  darsliklarni  bugungi  kun 

talablaridan   kelib chiqqan holda  ishlab chiqish talab etiladi. 

Professional  ta’lim  yo’nalishi  bo’yicha  bakalavrlar  o’zining  pedagogik 

faoliyatida  pedagogik  diagnostika  bilan  shug’ullanishlari  lozimligi  bugungi  kun 

talablaridan biridir. Har qanday faoliyat zamirida ham amalga oshirilgan ishlarning 

pirovard  maqsadi,  vazifalari  va  kutilgan  natijalari  bo’ladi.  Faoliyat  natijalarini 

sarhisob  qilish,  amaliy  xulosalar  yasash  –  bo’sh  yoki  muvaffaqiyatli  o’rinlarni 

belgilab  olish,  faoliyatning  keyingi  bosqichlarida  uni  xisobga  olish  diagnostika 

deyiladi. 

Pedagogik  diagnostika  o’quvchining  o’zlashtirishi,  o’qishdagi 

qiyinchiliklarini,  uning  o’qishiga  ta’sir  qilayotgan  ijtimoiy,  oilaviy  omillarni 

o’rganishga  yo’naltirilgandir.  Diagnostika  natijalari  esa  ta’lim-tarbiya  jarayonini 

to’g’ri  rejalashtirish,  yo’l  qo’yilgan  xatolarni  tuzatish,  psixologik-pedagogik 

profilaktika ishlarini olib borish imkonini beradi. 



 

Zamonaviy  pedagogika  va  psixologiya  fanlarining  amaliyotida  shu  narsa 



sezilmoqdaki,  kollej  o’quvchilari    o’quv-tarbiya  jarayonini  pedagogik  jihatdan 

diagnostika  qilish,  ularning  o’quv  motivlarini  aniqlash,  o’quv  faoliyatini 

faollashtirishda    pedagogning  o’rni,  kollej  o’quvchilarining    tarbiyalanganlik 

darajasini    hisobga  olishning  mazmuni,  tadqiq  qilish  masalalariga  ilmiy 

jamoatchilikning e’tibori yanada ortmoqda. [24.b.3] 

Tadqiqot  maqsadi:  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya 

jarayonining  pedagogik  diagnostikasining  o`ziga  xos  xususiyatlarini  aniqlash  va 

o`rganish. 

Tadqiqot vazifalari: 

1.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quv-  tarbiya  jarayonining  pedagogik 

diagnostikasining  o`ziga  xos  xususiyatlarini  pedagogika  va  psixologiya  fanida 

o`rganilganlik darajasini aniqlash bo`yicha ilmiy manbalarni tahlil etish. 

2.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik  diagnostikasining  o`ziga  xos  xususiyatlariga  ijobiy  ta’sir  qiladigan  

omillarni aniqlash.  

3.  Kasb  –  hunar    kollejida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining  pedagogik 

diagnostikasini tashkil qilish darajasini aniqlash. 

4. Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv - tarbiya jarayonini pedagogik 

va psixologik diagnostikasi  o`rtasidagi aloqadorlikni asoslash.  

5.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik diagnostikasining takomillashtirish bo`yicha tavsiyalar ishlab chiqish. 

        Tadqiqot ob’ekti: Kasb – hunar  kolleji  o`quv – tarbiya jarayoni. 

Tadqiqot  predmeti:  Kasb-  xunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv-    tarbiya 

jarayonining  pedagogik  diagnostikasini    shakllantirishga    qaratilgan      ta’lim  –

tarbiya  mazmuni, tamoyillari, shakl xamda  vositalari. 



Tadqiqot metodlari:  

1.Falsafiy,pedagogik ,psixologik , adabiyotlarni   o’rganish , anketa    



 

2.  Kuzatish  metodi-  mazkur  metod  yordamida  o`quvchi  va  pedagoglarining 



ta’lim-tarbiyaviy  faoliyatlari  tizimli  ravishda  kuzatilib,  to`plangan  ilmiy 

ma’lumotlar maxsus kundalikka qayd qilinadi.  

3.Materiallarni  saralash  va  natijalar  tahlilini  amalga  oshirish  uchun 

matematik-statistik metodlardan foydalanildi. 



Tadqiqotning  metodologik  asosi.  I.A.Karimov  asarlaridagi  ta’lim  va 

tarbiyaga  oid  g’oyalar,  “Ta’lim  to`g’risida”gi  Qonun,  “Kadrlar  tayyorlash  Milliy 

dasturi”; pedagog va psixolog olimlarning ilmiy ishlari, SHarq mutafakkirlarining 

ta’limotlari, boshqaruv va prognostik ehtimollilik tamoyillariga amal qilindi. 



Tadqiqotning  ilmiy yangiligi:  

1.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik  diagnostikasining  o`ziga  xosligi  muammosining  ilmiy-nazariy  va 

metodologik masalalari ilmiy manbalar asosida tahlil qilindi;  

2.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik  diagnostikasining  o`ziga  xos  xususiyatlarini  shakllanishining  amaldagi 

holati aniqlandi;  

3.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik diagnostikasining bo`yicha muayyan pedagogik-psixologik mezonlarga 

asoslanib tavsiyalar ishlab chiqildi



Tadqiqot natijalarining ilmiy va amaliy ahamiyati:  

Tadqiqotning natijalari pedagogika,  shaxs diagnostikasi, kasb psixologiyasi, 

hamkorlik  pedagogikasi,  kasbiy  tayyorganlik,  ijtimoiy  psixologiya  sohalarini 

pedagog  shaxsining  kasbiy  muhim  sifatlarini  shakllanishining  o`ziga  xos 

xususiyatlari  bo`yicha  nazariy  materiallar  bilan  boyitishga  xizmat  qiladi.  Olingan 

ma’lumotlar va izlanishlarda ilgari surilgan g’oyalar, nazariy mushohadalar, ilmiy 

tahlillar va xulosalar pedagogik diagnostika  qonuniyatlari, mexanizmlari, mazkur 

jarayonda  yuzaga  keladigan  muammolar  va  ularning  shakllanishiga  ta’sir  etuvchi 

omillarni  aniqlashga,  o`z  vaqtida  ijobiy  hal  qilishga,  istiqbollarini  belgilashga 

yordam beradi. 



 

Tadqiqot  natijalari  asosida  ishlab  chiqilgan  xulosalardan    o`quv,  ilmiy-



uslubiy qo`llanmalar yaratishda samarali foydalanish mumkin. 

Himoyaga olib chiqadigan holatlar: 

1.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonining 

pedagogik  diagnostika  qilishning  nazariy  asoslarini  o`rganish  ,pedagogik 

diagnostikaning o`ziga xos xususiyatlarini aniqlash imkoniyatini yaratadi.  

2.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quvchilarida    o`quv  -  tarbiya  jarayonida 

o`quvchilarni 

kasbiy 

yo`nalganligini 



belgilovchi 

komponentlarning 

shakllanishidagi tafovutlar va ularning sabablari tavsiflanadi.  

3.  Kasb  –  hunar    kolleji    o`quv  -  tarbiya  jarayoniga  ijtimoiy-madaniy 

muhitning  ta’siri  va  milliy  o`ziga  xoslik  to`la  aks  etgan  ta’lim-tarbiya 

sub’ektlarining o`ziga xos qiyofasi yaratilganligi.  



Tadqiqot  natijalaridan  kasb –hunar  kollejlarida  tashkil  qilingan  ta’lim –

tarbiya    jarayonidan    foydalanib    bo’lg’usi    mutaxassisni  shakllanish    jarayonini  

pedagogik  jihatdan  yangilash , pedagogik  asoslarini  ishlab  chikish  va  metodik  

tavsiyalardan    o`quv-tarbiya    jarayonida     metodik    yordam    sifatida    foydalanish  

mumkin. 

 Tadqiqotning  tuzilishi va  xajmi: Dissertatsiya  kirish, uch  bob, xulosa  va  

tavsiyalar  ,  foydalanilgan    adabiyotlar    ruyxati    xamda    ilovalardan    ,  umumiy  

xajmi-     betni   tashkil  etadi. 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

I- BOB. Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv- tarbiya jarayonining 



pedagogik diagnostikasi dolzarb masalalari 

1.1.  Muammoning o`rganilganlik darajasi 

Barkamol 

inson 

– 

o`zida 


ma’naviy-axloqiy 

hislatlar 

majmuini 

mujassamlashtirgan,  jamiyatda  o`zligini  va  o`z  qobiliyatini  har  tomonlama 

namoyon  eta  oladigan,  ma’rifatli,  dunyoviy  bilimlarni  mukammal  egallagan, 

yuksak  iste’dodli  va  intellektual  salohiyatga  ega  bo`lgan  ma’naviy  jihatdan  etuk, 

axloqan  pok,  jismonan  sog`lom,  hayot  go`zalliklarini  his  eta  oladigan  ijodkor 

shaxsdir. 

Barkamol  shaxsni  voyaga  etkazish  ijtimoiy-madaniy  qadriyatlarni  insonning 

ijtimoiy  intizomi  va  uning  ixtisoslik  bo`yicha  mehnat  faoliyatining  ajralmas  va 

tabiiy  belgilariga,  xususiyatlariga  aylashtirishdan  iborat  bo`lib,  bo`lajak 

mutaxassisning  insonparvarlik  sifat  va  fazilatlarining  ustivor  bo`lishini 

ta’minlashga qaratiladi. Tarbiyaviy ishlar rejalari gumanitar turkumdagi fanlarning, 

shu  jumladan,  ijtimoiy-iqtisodiy  fanlarning  insonparvarlik  xususiyatlaridan  ham 

ta’lim-tarbiya jarayonlarida unumli va samarali foydalanishni keng yo`lga qo`yish 

bilan  birga,  bu  turkumga  kirmagan  fanlar,  ya’ni  fizika,  kimyo,  biologiya, 

matematika,  shuningdek,  texnika  fanlari  va  umuman  talim  tizimida  o`tiladigan 

barcha fanlarning ham tarbiyaviy tamoyillariga, insonning ma’naviy-ahloqiy ruhiy 

jihatdan takomillashtirish  imkoniyatlariga    alohida  ahamiyat  va  e’tibor  qaratishni, 

ularning insonparvarlik xususiyatlarini kengroq ochib, tahlil etib ko`rsatib berishni, 

talaba yoshlarni o`qitish orqali ma’naviy-ruhiy jihatdan ham tarbiyalashni maqsad 

qilib  qo`yadi.  O`quv  dasturlarining,  darslik  va  qo`llanmalarning  yangi  avlodini 

yaratishda, ta’limning texnik vositalaridan foydalanishda, ular uchun maxsus o`quv 

dasturlari  tayyorlashda  ta’limni  gumanitarlashtirishning  mana  shu  tomonlariga, 

ya’ni  yosh  mutaxassislarning  ma’naviy-ahloqiy  jihatdan  barkamol  shaxs  sifatida 

takomillashuvida har bir fanning ishtirokini eng yuqori darajada ta’minlashga katta 

e’tibor berilishi zarur.[11.b.18] 


 

  Hozirgi  kun  fan,  madaniyat  va  ta’lim  sohalarida  ham  katta  o`zgarishlar 



amalga  oshirilmoqda,  islohotlarning  sur’atlari  tobora  jadallashmoqda.  Biroq 

axborotlar  asri  talablariga  muvofiq  o`zgarayotgan  hayotimiz  ehtiyojlari  jamiyat 

oldiga yangidan-yangi vazifalarni ko`ndalang qilib qo`ymoqda. 

  Barkamol  shaxsni  tarbiyalash  gumanitar  ta’lim  va  tarbiyaning  muhim 

qismlaridan  biri  sifatida  talaba-yoshlar  ruhiy  olamining  shakllanishida,  hayotiy 

pozitsiyalarning  mustahkalanishida,  ularning  ijtimoiy  faolligining  o`sishi  va 

ixtisoslik  bilimlari  hamda  umumnazariy  tayyorgarligining  oshishida  asosiy 

vositalardan  biri  hisoblanadi.  Insoniyat  tomonidan  to`plangan  behisob  madaniy 

boyliklardan  bahramand  bo`lish,  ularni  o`zlashtirish  yoshlarda  gumanistik 

dunyoqarashning vatanparvarlik, vijdon, e’tiqod, or-nomus, sha’n, mardlik, jasorat, 

oliyhimmatlik,  fidoiylik,  insonparvarlik  kabi  qadriyatlarning  shakllanishiga 

yordam  beradi.  Yoshlarda  bunday  sifat  va  fazilatlarni  tarbiyalash  maorif  va  oliy 

ta’lim  tizimida  ustuvor  ahamiyatga  ega  bo`lishi  kerak.  Zero,  I.A.Karimov 

ta’kidlaganidek,  siyosatda,  iqtisodda  va  ma’naviyat  sohasidagi  islohotlarning 

taqdiri o`sib kelayotgan yosh avlodga bog`liq.[

3.b.78] 


Kasb  –  hunar    kolleji    o`quv  -  tarbiya  jarayonining  pedagogik  diagnostikasi 

qilish  muammosi  A.A.Verbitskiy  (ta’limda  o`qitishning  faol  metod  va  shakllari), 

B.A.Vyatkin,  E.A.Klimov,  B.C.Merlin,  M.R.SHukin  (faoliyatning  individual 

uslubi,  muloqot  va  faollik),  A.N.Leontev  (ta’limda  motivatsiyaning  o`rni), 

V.D.SHadrikov  (kasbiy  faoliyatning  pedagogik  diagnostikasi)  va  boshqalar. 

Pedagogik    diagnostikaning  asos  nazariyalari,  shakllanishi  va  rivojlanishining 

pedagogik, 

psixologik 

qonuniyatlari 

(G.V.Akopov, 

YU.M.Zabrodin, 

I.A.Zimnyaya, 

N.D.Levitov, 

A.K.Markova, 

K.K.Platonov, 

E.I.Rogov, 

E.S.Romanova, 

L.D.Stolyarenko, 

M.K.Tutushkina, 

P.D.Uspenskiy, 

V.D.SHadrikov  va  boshqalar,  ta’limni  insonparvarlik  paradigmalari  haqida 

(V.P.Bezduxov, YU.N.Kulyutkin, V.M.Miniyarov, G.S.Suxobskaya va boshqalar); 

ta’limda  shaxsli-faoliyatli  yo`nalishi  haqida  (A.K.Markova,  V.V.Serikov,  I.S. 

YAkimanskaya  va  boshqalar);  SHuningdek,  vatanimiz  pedagogik,psixolog 



10 

 

olimlaridan  B.Xodjaev,  M.To’xtaxodjaeva,  N.N.Azizxodjaeva,  V.M.Karimova, 



G’.B.SHoumarov,  B.R.Qodirov,  V.A.Tokareva,  SH.R.Barotov,  Z.T.Nishonova, 

SH.A.Eshmetov,  K.B.Qodirov,  E.A.Xidirov  va  boshqalarning  olib  borayotgan 

ilmiy izlanishlari diqqatga sazovordir.  

Pedagogik diagnostika asosida o’quvchilar nutqidagi kamchiliklarni  bartaraf 

qilish  L.Mo’minova,  o’spirinlarning    tarbiyalanganligi,  xulqidagi    nuqsonlarni 

korreksiyalash  Sh.Abdullayeva  tomonidan  tadqiq  qilinganligi,    ammo  malaka 

oshirish  jarayonini  pedagogik  diagnostika  va  o’qituvchilarning  o’z  shaxslari  va 

faoliyatlarini  bevosita  o’zlari  o’rganishi  hamda  amaliy  faoliyatlariga  o’zlari  baho 

berishlarini  amalga  oshirish  muammolari  alohida  ilmiy  tadqiqot  obyekti 

bo’lmagan.  

 

 

 



 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11 

 

1.2.Kasb – hunar  kolleji  o`quvchilarida  o`quv - tarbiya jarayonining 



pedagogik diagnostika qilishning nazariy asoslari 

Hozirda respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va  ma’rifiy-madaniy islohotlarni 

boshdan kechirmoqda. Kadrlar tayyorlash milliy  dasturiga asosan  ta’lim tizimini  

isloh  qilishning  asosiy  yo’nalishlaridan  biri  ta’lim  tizimining  sifatli  va  ravon   

rivojlanishini ta’minlovchi muqobil  kasb-hunar ta’limini beruvchi tizimni tashkil 

etishdir.    Mazkur  tizim  kadrlar    kasbiy  malakalarining  raqobabardoshligini 

ta’minlash    va  eng  ilg’or    texnologiyalarga  asoslangan  bo’lishi  zarur.    Shularni 

ta’kidlash joizki, o’rta maxsus  kasb-hunar talimi tizimi  mavjud bilim, ko’nikma 

va  malakalarni  shakllantirish  bilan  bir  qatorda      yangi  innovatsion    ta’lim  

texnologiyalarini  qabul qilish  va o’zlashtirishga  yo’naltirilgan intensiv va  tezkor 

ta’lim  shakllariga  asoslangan  bo’lishi  lozim.  Bugungi  kunda    shakllangan  

an’anaviy  ta’lim  tizimida    hunar  o’rgatishda    asosan      nazariy  jihatlarga  e’tibor 

qaratilgan. Agar mavjud ta’lim texnologiyalari shakli va mazmuni o’zgartirilmasa, 

u holda o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi  muassasalari bitiruvchilarining   bilm va 

ko’nikmalari  ma’lum  darajada  eskirib  boradi.  Qayd  etish  joizki,    ta’lim 

oluvchilarning      bilim  darajalari    ta’lim  jarayonida      qo’llanilayotgan    didaktik 

tashkil etuvchilarga   to’g’ridan-to’g’ri bog’liq, chunki ta’lim berishning   asosiy 

maqsadi  bilim, ko’nikma, axborot, ish yuritish strategiyasini o’rgatish emas, balki 

o’zining  ustida  ishlay  oladigan,  maxsus  va  shaxsiy  sifatlarni    shakllantirishga 

qaratilgan    ichki  tashkily  o’zgarishlar      resursiga  ega  bo’lgan    shaxsni 

shakllantirishga yo’naltirilgan bo’lishi kerak.  

Bu  muammoni  ta’lim  jarayoni  samaradorligining    yangi  sarhadlarini 

ochadigan,  ya’ni  ta’lim  berishning  visual    tashkil  etuvchilarini    joriy  etish  orqali 

hal  qilish  mumkin.  Kasb-hunar  ta’limining  samaradorligi,  ta’lim  oluvchining  

o’quv-uslubiy materiallar ustida, o’ziga mos va zarur hajmda , qulay vaqtda ishlay 

olishida  namoyon  bo’ladi.  Bozor  iqtisodi  sharoitida  kasb  o’rgatishni 

intensivlashtirish,  texnika,  texnologiya  erishgan  yutuqlarni  qo’llash  va  ta’lim 

jarayoni    sifatini  oshirishga  ehtiyoj  katta.    Televideniya,  mobil  aloqa    va  internet 



12 

 

texnologiyalari    ta’lim,  ishlab  chiqarish    va  hayotimizning  barcha  jabhalariga   



jadal kirib kelishi oqibatida   insonning qabul qilish, ya’ni o’rganish retseptorlariga 

juda katta ta’sir qila boshladi. Shunday ekan  axborotni korish retseptorlari orqali  

qabul qilish bugungi kunta’lim jarayonida   birinchi o’ringa chiqishi zarur. Lekin 

kasb-hunar ta’lim tizimida   bunday darsliklar va o’quv qo’llanmalarining kamligi 

tezlashib  borayotgan    ta’lim  sohasida      o’quvchilarning  kasb  o’rganishi  uchun 

yearly  emas,  oq-qora  kitoblarni  o’qish  ular  uchun  qiziq  bo’lmay  qoldi.  O’z 

navbatida o’quvchi va darslik o’rtasida jarlik paydo bo’lmoqda.[22.b.86] 

  SHuning uchun o`quv jarayonini boshqarish, ayniqsa uning ishtirokchilarini 

boshqarish  masalasiga  tubdan  o`zgartirishlar  kiritish  kerak.  Ularni  o`zini-o`zi 

boshqarish  tartibiga  o`tkazish  har  bir  rahbarning  bosqichma-bosqich  o`zini-o`zi 

tahlil  qilishi  va  o`z  maqsadini  belgilashi,  o`zini-o`zi  istiqbol  rejasini  belgilashi, 

o`zini-o`zi  nazorat  qilishi,  o`zini-o`zi  baholash  va  korrektsiya  qilishi  (to`g`rilash) 

demakdir.  Bu  esa  har  qanday  boshqaruvchining  tashxis  qilish  tomonini 

kuchaytiradi. 

  “Tahlil,  o`zini-o`zi  tahlil  qilish,  shaxsni  o`rganish  tushunchalari  so`nggi 

vaqtlarda  yagona  diagnostika  (tashxis)  atamasi  bilan  nomlana  boshlandi”.  Ushbu 

so`zning  umumiy  ma’nosi-tashxis  qo`yish  nazariyasi  va  amaliyoti,  bilishning 

alohida  turidir,  chunki  “diagnostika”  lotinchadan  tarjima  qilinganda  “aniqlash”, 

“belgilash” ma’nolarini anglatadi.[20.b.5] 

Insonning oliy nerv tizimi faoliyati haqidagi ta’limotlarning ko’rsatishicha, u 

murakkab  sub”yektiv  tizim  sifatida  boshqa  jonli  va  jonsiz  obyekt  (tizim)larga 

qaraganda  o’z-o’zini  tartibga  solish,  tiklash,  ma’lum  holatda  saqlash  hamda 

takomillashtirishda  eng  yuqori    darajadagi  mavjudot  hisoblanadi.  O’z-o’zini 

tartibga solish, takomillashtirish insonga berilgan  azaliy imkoniyatdir. Chunonchi, 

u inson miyasi, ma’naviy va aqliy salohiyatining ajralmas xususiyati hisoblanadi.  

Bu  jarayonlarni  buyuk  rus  fiziologi  I.P.Pavlov  ta’limoti  davomchisi 

P.K.Anoxin  o’z-o’zini  tartibga  solish  jarayoni  jismning  muhim  omillarini  bir  xil 

darajada saqlashning mohiyatidan kelib chiqishini asosladi. Bunda inson faoliyati, 



13 

 

jumladan,  fikrlashi  maqsadga  muvofiq  davom  etib,  ma’lum  natijaga  yo’nalgan 



bo’ladi.  

Shaxsning asab tizimidagi fiziologik asoslarini ochish - insonning o’zini o’zi 

bilishi  asosida  o’ziga  baho  berish,  o’z  harakat  va  xulq-atvorini  tartibga  solish 

ko’nikmalarini hosil qiladi. Bunda eng muhim holat shaxsning o’ziga to’g’ri baho 

bera  olishi,  o’z  oldiga  qo’ygan  maqsad  mohiyatiga  mos  keluvchi  harakatlar 

algoritmini ishlab chiqishidir. 

O’z-o’ziga to’g’ri baho berish yosh xususiyati va ijtimoiy tajribaning ortishi, 

atrofidagilar  bilan  muloqot,  boshqalarning  unga  munosabati  va  bahosiga  ko’ra 

shakllanib boradi.  

Har  bir  shaxs  faoliyati  izchillikda  amalga  oshadigan  davomli  jarayondir. 

Shaxsni  faoliyatga  undagi  mayl  undaydi.  Shaxs  mashq  jarayonida  o’z-o’zini 

boshqaradi, bunda nafaqat uning bilim, ko’nikma va malakalari, balki uning xulq-

atvori ham shakllanib, takomillashib boradi. Bu holatni L.I.Bojovich ham alohida 

ta’kidlab o’tgan. Shaxsning o’z-o’zini boshqarish jarayonini B.F.Lomov o’z-o’zini 

sababiy boshqarish, deya ko’rsatgan edi.[

11.b.45]


  

Inson  harakati  ikki  asosga  ko’ra  amalga  oshadi:  harakatlar  hamda 

munosabatlar.  Shaxs  faoliyati  dastlab  taqlidga  asoslansa,  keyinchalik  u  mustaqil 

faoliyat  va  o’z-o’zini  boshqarishni  boshqalar  bilan  muloqot,  munosabat  o’rnatish 

orqali  o’rganadi.  O’z-o’zini  boshqarish  faoliyatini  inson  umuminsoniy  tajribalar, 

bilim va ko’nikmalarni egallash orqali o’zlashtiradi. 

Inson  o’z-o’zini  takomillashtirishining  turli  bosqichlarida  faoliyat  subyekti 

sifatida  o’z-o’zini  anglash  va  boshqarishni  o’rganadi,  o’z  imkoniyatlari, 

qobiliyatlari  hamda  nimaga  qodirligini  anglaydi  va  baholaydi.  Bu  jarayonda  u 

o’zining imkoniyatlari haqida aniq tasavvurga ega bo’la boshlaydi.  

Inson  o’z  faoliyatining  ma’lum  bir  jihatini  diagnostika  qilganda  bo’lajak 

natijani  oldindan  ko’ra  olish,  avvalgi  tajriba  tizimida  mavjud  holatda  tegishli 

axborot  olish  ehtimoli  borligini  nazarda  tutadi.  Bunda  avvalgi  tajriba  va  hozirgi 

holati  faoliyatning  bo’lajak  natijasi  haqida  faraz  qilishga  asos  bo’ladi.  Shunga 



14 

 

muvofiq  hozirlanish  va  bo’lajak  holat  uchun  tayyorgarlik  harakatlarini  boshlab, 



ma’lum  maqsadga  erishish  mumkin.  Inson  har  qanday  faoliyatni  boshlashidan 

oldin ma’lum vaziyatni hisobga oladi. U o’z faoliyatining natijasini oldindan ko’ra 

bilib, tashkil qilsa, maqsadga, ko’zlangan natijaga erishishi osonlashadi.  

O’z-o’zini  takomillashtirish  shaxsning  tashqi  ta’sir  qiluvchi  omillar  bilan 

ichki  intilishlarini  aniq  pedagogik  vazifalarga:  maqsad  va  idealni  shakllantirish, 

o’zlikni  anglash  va  o’z-o’zini  boshqarish  uchun  zarur  bo’lgan  xislatlarni 

tarbiyalashga yo’naltirishi lozim. 

O’zlikni  anglash  ham  xuddi  ong  kabi  tarbiya  va  insonning  faol  harakati 

jarayonida  muntazam  rivojlanib  boradi.  S.L.Rubinshteynning  ta’kidlashicha: 

“Inson shaxsining shakllanishi o’zida o’zining uzviy qismi sifatida shaxs ongi va 

uning o’zligini anglashning shakllanishini mujassamlashtiradi. Bu ongli shaxsning 

rivojlanish jarayonidir”.[10.b.38]  

O’qituvchi  o’quv  jarayoni  natijasini  anglab  yetishi  uchun  muntazam 

ravishda  pedagogik  diagnostika  qilishi,  salbiy  va  ijobiy  tomonlarni  tahlil  qilishi 

hamda 

takomillashtirishi 



lozim. 

Buni 


amalga 

oshirishda 

pedagogik 

diagnostikaning  shakl,  usul  va  metodlari  muhim  vosita  bo’lib  xizmat  qiladi. 

Pedagogikada pedagogik diagnostikaning oddiy metodlari bilan bir qatorda, uning 

murakkab shakllari va usullari tatbiq etilmoqda. 

Pedagogik  diagnostika  tarixiga  nazar  tashlasak,  o`tgan  asrlarda  u  faqat 

o`quvchi bilimini baholash orqali amalga oshirilganini kuzatamiz. Unga 1864 yilda 

AQSH  olimlari  D.  Fisher  va  R.  Resslar  asos  solganlar,  1908  yildan  boshlab  esa, 

olim  T.  Stoun  arifmetikadan  test  orqali  o`quvchi  bilimini  sinash  tizimini  tatbiq 

etgan.[

15.b.23


 

“Pedagogik  diagnostika”  atamasi  1968  yilda  olmon  pedagogi  



K.Ingenkamp tomonidan  birinchi  marta  qo’llanilgan. [13.b.56] 

  Pedagogik  diagnostika  -  pedagogik  faoliyat  sohasida  voqeliklarning 

mohiyatini  belgilash,  jarayonlarni  har  tomonlama  o`rganish,  pedagogik 

omillarning majmuaviy harakatini aks ettirish demakdir. Uning vazifasi - pedagog 

va  rahbarga  sabablarning  o`zaro  bog`liq  harakati,  ularning  qaysi  biri  shu  lahzada 


15 

 

kritik ahamiyatga ega bo`lishi haqida tezkor va ishonchli axborot beradi. SHuning 



uchun  ta’lim-tarbiya  va  metodik  jarayonlarning  barcha  tarkibiy  qismlariii  tashxis 

qilib turish muhim ahamiyat kasb etadi. [

28.b.12



  Pedagogik  diagnostikaning  mazmuni  deganda  metodik  va  pedagogik 



jarayonning,  bola  shaxsi,  pedagog  yoki  rahbarning  faoliyati  darajasidan  qat’iy 

nazar,  tezkor  o`rganilishi  va  baholanishi,  tartibga  solinishi  va  korrektsiyasi 

(to`g`rilanishi) tushuniladi. 

         Hozirgi kunda pedagogik diagnostika faol shakllanayotgan pedagogik fanlar 

tizimiga  mansub.  Shuning  uchun  undan  har  kim  o’z  qiziqishi  va  o’rganadigan 

sohasiga mos ravishda foydalanadi. Ayrim tadqiqotchilar pedagogik  diagnostikani 

pedagogikaga  doir  jarayon  va  muammolarni  yoritish,  ularning  ta’sirchanligini 

aniqlash va o’quvchilarning o’zlashtirishini yaxshilash, har bir kishining ma’lumot 

olish  imkoniyatini  belgilash  vositasi  sifatida  qarasalar,  boshqalar  pedagogik 

diagnostikani  o’quv-biluv  jarayonini  rejalashtirish  va  bu  borada  kishilarga 

maslahat  berish  tarzida  ham  talqin  qiladilar.  Pedagogik  diagnostikani  keng 

ma’noda:  o’quv  jarayoni,  o’qituvchilar  va  o’quvchilar  faoliyatini  tahlil  qilish, 

yutuq  va  kamchiliklarni  aniqlash  hamda  ma’lum  o’zgartirishlar  kiritish  vositasi 

sifatida qarash o’tgan XX asrning 90 yillarida respublikamiz ta’lim tizimida keng 

qo’llanilgan edi. [

29.b.34]


 

Pedagogik  diagnostika  –  pedagogik  jarayonlarni  bilish  instrumenti  sifatida 

bilish  nazariyasining  xususiy  bir  ko’rinishi  hisoblanadi.  Shuning  uchun  uni 

gnoseologiya (bilish nazariyasi) bilan tenglashtirish ham mumkin emas.  

Pedagogik diagnostikaga xos xususiyat – ta’lim-tarbiya jarayonining har bir 

bosqichi  va  bo’g’ini  hamda  o’quvchilarning  o’ziga  xos  xususiyatlari,  individual 

farqlarini  aniqlashdan  iborat.  Bunda  har  bir  aniq  jarayon  uchun  xos  xususiyatlar, 

ularning  mezonlarini  aniqlash  alohida  yoki  bir  guruh  kishilar  uchun  umumiy 

bo’lishi  ham  mumkin.  Pedagogik  diagnostika  o’quv  jarayonini  takomillashtirish, 

undagi pedagogik-didaktik masalalarni aniq shart-sharoitdan kelib chiqib hal qilish 

jihatidan  psixologik  diagnostikadan  farq  qiladi.    O’qituvchining  pedagogik 


16 

 

faoliyatini  diagnostikalash,  bir  tomondan,  uning  o’zi,  ikkinchi  tomondan,  uning 



hamkasblari, o’quv yurti va xalq ta’limi muassasasi rahbarlari hamda jamoatchilik 

(ota-onalar,  mahalla)  tomonidan  tashqi  diagnostika  tarzida  amalga  oshirilishi 

mumkin.  Tashqi  pedagogik  diagnostika  natijalari  o’qituvchilarning  attestatsiyasi 

yoki  ularning  mahoratini  oshirish  uchun  chora-tadbir  belgilash  hamda  malaka 

oshirish kurslariga yuborishga asos bo’la oladi.[

16.b.37


 Boshqa  tomondan  o’qituvchi  faoliyatini  refleksiv  tashkil  qilish  –                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                

o’zini  o’zi  (“ichki”)  diagnostika  qilishni  taqozo  qiladi.  Ichki  diagnostika 

o’qituvchining  shaxsiy  faoliyatidagi  yutuq  va  kamchiliklarni  o’zi  tahlil  qilib, 

aniqlab, ularni bartaraf etish uchun chora-tadbirlarni ko’rish, o’zgartirish kiritishda 

namoyon  bo’ladi.  O’qituvchining  uzluksiz  o’z  shaxsi  va  faoliyatini 

diagnostikalashi, unga: 

- o’z faoliyatini uzluksiz tadqiq qilish; 

-  o’z  vaqtida  pedagogik  qiyinchiliklarni  aniqlash,  o’quvchilar  ta’lim-tarbiyasiga 

salbiy ta’sir qiluvchi omillarni bartaraf qilish; 

- o’z faoliyatida shakllangan salbiy kasbiy odatlar, mayl, ehtiyojlarni tuzatish; 

- o’quv-tarbiya jarayonini samarali tashkil qilish instrumetariysini aniqlash; 

-  pedagogik  qiyinchiliklarning  salbiy  ta’sirini  aniqlash  va  noto’g’ri  shakllangan 

odatlarni yo’qotish vositasi sifatida xizmat qiladi. 

  Pedagoglarning faoliyati va shaxsini o`rganish - metodik ishlarning sifati va 

samaradorligini  oshirishning  muhim  omilidir.  Metodik  ishlar  pedagoglarning 

bolalarga  ta’lim-tarbiya  berish  va  ularni  rivojlantirish  bilan  bog`liq  faoliyatida 

yuqori  natijalarga  erishish  uchun  yordam  berishga  qaratilgan.  Ushbu  masalani 

nafaqat  keyingi  takomillashtirish,  balki  har  bir  pedagogning  mavjud 

imkoniyatlarini har tomonlama hisobga olish shartlaridagina bajarish mumkin. 

  Pedagogik tashxis pedagoglar bilan olib boriladigan metodik ishlarni tashkil 

etishda,  ularning  kasbiy  va  o`zaro  rivojlanishida  ilmiy  yondashuvni  ta’minlaydi. 

SHuning uchun u metodik, ta’lim-tarbiya jarayonlarida hamda kollejni boshqarish 

jarayonida  muhim  rol  o`ynaydi.  O`qituvchining  kasbiy  rivojlanish  darajasini 



17 

 

o`rganishning  tizimi  sifatida  olingan  pedagogik  tashxis  qo`yish  ishdagi 



qiyinchiliklarni aniqlash uchun asos bo`lib xizmat qiladi, ularni  yengib o`tishning 

muqobil  usullarini  izlashga  undaydi.  SHu  bilan  birga,  u  o`qituvchining  kuchli 

tomonlarini  aniqlashga,  ularni  mustahkamlash  hamda  pedagogik  faoliyat  va 

o`qitish modelining yakkalashtirilgan metodlarini rivojlantirish yo`llari hamda aniq 

usullarini belgilab olishga ham imkon beradi. 

 

XX asr boshlarida amerikali faylasuf, pedagog, psixolog  Djon Dyui  darsda 



o’qituvchi  emas,  o’quvchi  faol  bo’lmog’I  lozim      deb  chiqdi.  U  kitobdagi 

bilimlarni  quruq  yod  olish      hech  narsaga  olib  bormaydi,  aksincha  o’quvchilarni 

o’qishdan sovutib, tafakkurni zanglatadi deb ta’kidlagan. Bugungi kunda  ilm-fan, 

texnika  va ishlab chiqarish sohalarining   tez sur’atlarda jadallik bilan  rivojlanishi   

ta’lim  tizimi    xodimlaridan    ta’lim-tarbiya      sifatini  mazmun  jihatidan      yangi 

bosqichga  ko’tarishni  talab  etib,  har  bir  tizim  hodimi,  ayniqsa  o’qituvchilar 

zimmasiga  yuksak mas’uliyat va vazifalarni yuklaydi.  Mazkur vazifalar   samarali 

darslar orqali amalgam oshiriladi. O’qituvchilarning darsga umumiy tayyorgarligi  

jarayonida mustaqil, ijodiy yondashmasligi, bilimini oshirib bormasligi, o’z ustida 

ishlamasligi kuzatilmoqda, bu esa darsning samaradorligiga salbiy ta’sir qilmoqda.  

Dars  jarayoni  samaradorligi    o’qituvchining  darsga  puxta  tayyorlanishi    bilan 

belgilanadi.  E’tiborsizlik  bilan    rejalashtirilgan    va  puxta  tayyorlanmagan, 

o’quvchilar  imkoniyatlari  bilan  uyg’unlashmagan    dars  sifatli  bo’lishi  mumkin 

emas. O’qituvchining darsga tayyorgarligi ikkiga bo’linadi: 

1.  O’qituvchining o’z fani yuzasidan umuniy tayyorgarligi 

2.  O’qituvchining har bir darsga kundalik tayyorgarligi 

O’qituvchining  o’z  fani  yuzasidan  umuniy  tayyorgarligi    muntazam  amalga 

oshadigan jarayon: 

-  Davlat  ta’lim  standarti,  o’quv  dasturi,  o’quv  reja  hamda  ularga  berilgan  

tushuntirish xatlarini  o’rganib chiqish; 

- faniga oid yangi ilmiy va metodik  adabiyotlarning   mazmuni bilan tanishish;                      


18 

 

-  tegishli  ko’rgazma  materiallarini,  o’quv  jihozlarini    o’rganish,  ularni  qo’llay 



bilish;                                                                                                                                          

- ilg’or o’qituvchilarning ish tajribalarini o’rganish, tahlil qilish irqali o’z bilimini 

kengaytirish;                                                                                                                 

- kompyuter  texnikasidan foydalanish  ko’nikmasini oshirish, elektron darsliklar, 

matn muharrirlari, ”Ziyonet”  axborot  ta’lim  portali  orqali  ma’lumotlarni  olish  

malakasini    shakllantirish kabilardir. 

O’qituvchining   har  bir darsga  kundalik tayyorgarligi: 

-  taqvim  mavzu  rejadagi    yangi  mavzu    va  unga  ajratilgan  vaqt    aniqlashtirib 

olinadi;                                                                                                                                      

-  DTS  va  o’quv  dasturidan      o’tilayotgan    mavzuda    qanday  tushunchalar  

shakllantirilishi  lozimligi    aniqlashtirilib,  shu  asosda  dars  maqsadlari  belgilab 

olinadi;                                                                                                                                         

-  Mavzu  asosida  darsda  foydalaniladigan    texnik  vositalar,  elektron  manbalar, 

slaydlar, ko’rgazmali va didaktik materiallar , adabiyotlar o’rganib chiqiladi hamda 

dars ishlanmasi yoziladi.

 [34.b.99]                                 

         Pedagogning muvaffaqiyatlarini diagnostika qilish attestatsiya muammolarini 

muqobil  hal  qilishga  imkon  beradi,  chunki  u  ta’lim  muassasasi  ma’muriyatining 

bahosidagi sub’ektivizmni chetlashtiradi. Biroq ta’lim muassasasi rahbarlari shuni 

yodda  tutishlari  kerakki,  diagnostika  -  bu  shaxsiy  maqsad  emas,  balki  maslahat, 

korreksiya  (to`g`rilash),  moslashish  va  metodik-psixologik  qo`llab-quvvatlash 

bilan bir qatorda pedagoglar bilan ishlash bosqichlaridan biri hisoblanadi. 

  Pedagogik  faoliyat  diagnostikasini,  ayniqsa  o`zini-o`zi  diagnostika  qilishni 

o`tkazish  har  bir  pedagog  tomonidan  o`zini-o`zi  tahlil  qilish  va  baholash 

malakalarini  egallashga  yo`naltirilgan.  Bu  hol  pedagogik  kadrlar  bilan  olib 

boriladigan  ishlarning  o`zini  tartibga  solish  va  korrektsiyalashning  faol  tartibiga 

o`tkazishga imkon beradi. 

  Pedagogik  diagnostika  har  bir  pedagogik  bilish, har  birining  ko`ngliga  yo`l 

topa  olish  singari  murakkab  masalalarni  muvaffaqiyatli  echishda  rahbar  – 


19 

 

metodistlarga yordam beradi. U o`qituvchilarning kasbiy va shaxsiy xususiyatlarini 



bilishga imkon beradi va shu bilan birga pedagog kadrlar bilan metodik ishlarning 

tashkil etilishini engillashtirib, ularning samarasini oshiradi. 

  Zamonaviy  diagnostikaning  vazifalariga  yaqin  vaqtlargacha  pedagogik 

diagnostika biron-bir belgilarni baholash muammosiga taqalar ekan, shaxs esa bir 

figura, fotosurat ko`rinishida ifodalanar edi. Bugungi kunda pedagogik diagnostika 

ko`p  tarmoqli  bo`lib  bormoqda  va  o`zida  ma’lumot,  asl  diagnostika,  baholash, 

korrektsion, yo`naltiruvchi, tahliliy kabi vazifalarni mujassamlashtirmoqda. 

  Diagnostik  yondashuv  ham  o`quvchilar,  ham  butun  pedagogik  jamoa 

faoliyatining  turli  bosqichlaridagi  harakatining  majmuaviy  diagnostikasi,  o`zini-

o`zi sinovdan o`tkazish va monitoringi tizimini to`zish hisobiga amalga oshadi va 

shuning  uchun  boshqaruv  faoliyatining  natijalarini  holisona  baholashga  imkon 

beradi. 


  Diagnostikani 

tashkil  etish  jarayonida  sub’ektlarning  rivojlanish 

dinamikasini o`rganish va holislikni oshirish uchun bosqichlilik, davriylikka rioya 

qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Ob’ektning nafaqat asl holatini, balki oraliq va 

yakuniy  natijalarini  o`rganish  zarurligi  sababli,  kamida  uchta  kesimda  bajarilishi 

lozim: birinchi kesim - kirish nazorati (birinchi boshlang`ich diagnostika), ikkinchi 

kesim  -  joriy  nazorat  (qiyosiy  diagnostika)  va  uchinchi  kesim  -  chiqish  nazorati 

(yakuniy diagnostika).[

33.b.89



  Har  bir  pedagog  mazkur  ta’lim  muassasasining  metodik  ishi  tizimiga  mos 



ravishda  amalga  oshirayotgan  faoliyatni  diagnostika  va  tahlil  qilish  dasturi 

pedagogik  ta’lim-tarbiya  va  metodik  -  jarayonni  tashkil  etishdagi  jarayon  va 

omillarni aniqlash, zarur va kutilayotgan o`zgarishlarni bir ketma-ketlikka qo`yish, 

boshqaruv  korrektsiyasini  amalga  oshirish  -  bularning  hammasi  ta’lim 

muassasasiga  yutuqlar  asosida  mavjud  muammolarni  hal  qilishda  ularning  qay 

darajada  ekanligini,  an’ana  bilan  innovatsiya  o`zaro  qanchalik  uyg`unlashganini, 

manfaatdorlik  vaziyati  vujudga  keltirilganligini,  sinov,  tajriba,  izlanish  va  ilmiy-


20 

 

metodik tadqiqot jarayonida pedagogik jamoa ko`pchiligining ichki kechinmalarini 



bilish va ko`rishga imkon beradi. 

  Pedagogik  diagnostikaning  ahamiyati  har  qanday  faoliyat  zamirida  ham 

amalga  oshirilgan  ishlarning  pirovard  maqsadi,  vazifalari  va  kutilgan  natijalari 

bo`ladi. Faoliyat natijalarini sarhisob qilish, amaliy xulosalar yasash – bo`sh yoki 

muvaffaqiyatli  o`rinlarni  belgilab  olish,  faoliyatning  keyingi  bosqichlarida  uni 

hisobga olish diagnostika deyiladi. 

  Pedagogik  diagnostika  ta’lim  samaradorligi,  ish  mazmuni,  olib  borilgan 

pedagogik  faoliyatni  tahlil  qilishda  katta  ahamiyatga  ega  bo`lib,  ilg`or  ta’lim 

muassasalarida bu ish  uslubi muvaffaqiyatli  tarzda amalga oshirilmoqda, yutuqlar 

mustahkamlanib, yo`l qo`yilgan kamchilik va nuqsonlarni tahlil qilish asosida bosh 

strategik  yo`nalishlar  belgilab  olinmoqda  va  yuqori  darajadagi  pirovard  natijalar 

qo`lga kiritilmoqda. Savol tug`iladi: 

- bola qobiliyati, imkoniyati, bilimi, egallagan ko`nikmalarining o`lchovi bormi? 

-  bolaning  bilish  va  ko`nikmalarini  belgilashga  o`qituvchi  aralashgani  ma’qulmi 

yoki o`ziga-o`zi baho bergani afzalroqmi? 

  Mana  shu  savollarga  eng  maqbul  asoslarda  javob  berish  pedagogik 

diagnostikaning  predmetidir.  Mana  shu  maqsadni  ro`yobga  chiqarish  yo`l-

yo`riqlari,  metodik  mexanizmlarini  ishlab  chiqish,  joriy  etish  muhim  vazifadir. 

Pedagogik  diagnostikaning tarixi pedagogik  faoliyat tarixi bilan  deyarli  tengdosh. 

Boshqacha  qilib  aytganda,  pedagogik  jarayon  ming  yillardan  beri  mavjud  bo`lsa, 

bu  faoliyatning  me’yorlari  va  natijalarini  belgilash  ham  shunchalik  qadimiydir. 

Demoqchimizki,  o`quvchi  bilimiga  baho  qo`yish,  uni  sinov  va  imtihon  qilish, 

pirovard  ish  natijalarini  belgilab  olish  boshlangan  yerda  pedagogik  diagnostika 

ham mavjud. Faqat farq shundaki, ibtidoiy va o`rta asr pedagogikasida bola bilimi 

va  iqtidorini  diagnostik  tahlil  qilishning  ilmiy  asosi  yo`q  edi.  Pedagogik 

diagnostikani ilmiy asosda tahlil etish va yo`lga qo`yish XX asr boshlarida amalga 

oshirilgan.  SHu  boisdan,  bu  pedagogik  jarayonning  nomlanishi  ham  turlicha 

bo`lgan.  Ayrimlar  pedagogik  diagnostikani  taklif  etilgan  bilimlarni  o`zlashtirish 



21 

 

asosi  deyishadi.  Boshqalar  diagnostika  o`qitishni  jadallashtiruvchi  axborotdir  deb 



hisoblaydilar.  Yana  ayrimlar  esa  diagnostika  egallangan  bilim  sifatini  nazorat 

etishdir,  degan  fikrni  ilgari  suradilar.  Taniqli  pedagogik  olim  Matserman 

pedagogik  diagnostikani  «o`quvchi  o`zlashtirishi  bilan,  o`quv  materialini  to`g`ri 

tanlash,  maqsadni  to`g`ri  yo`naltirish  mezonidir»  deb  hisoblaydi.  [

28.b.56]

Aslida 


pedagogik  diagnostika  o`quv  materialini  bilish  jarayonining  asosini  tashkil  etib, 

maqbul  pedagogik  xulosaga  kelishga  zamin  yaratadi.  Pedagogik  diagnostika: 

o`quvchiga  individual  ta’lim  berishni  jadallashtiradi,  davlat  va  jamiyatning 

ta’limga  qo`ygan  talablaridan  kelib  chiqib,  o`quvchi  bilimini  to`g`ri,  adolatli 

baholashni  ta’minlaydi  va  ishlab  chiqilgan  ta’limiy  mezon,  kriteriyalar  orqali 

o`quvchining  sinfdan  sinfga  o`tishida,  mutaxassislikka  qabul  qilinishida  minimal 

talablarga  javob  berishini  belgilaydi.  Pedagogik  diagnostika  yordamida  ta’lim-

tarbiya  jarayoni  to`g`ri  tahlil  etiladi  va  uning  samaradorligi  to`g`ri  baholanadi. 

Ya’ni  pedagogik  diagnostika  orqali  ta’lim  ob’ekti,  ta’limiy  tushunchalar  qay 

darajada  o`zlashtirilganligi  tahlil  etiladi,  butun  o`quv  kursini,  o`quv  dasturlarini 

o`zlashtirish darajasi baholanadi. Pedagogik diagnostika muhim ahamiyatga ega. U 

o`quv-tarbiya  jarayonini  yaxshilashga  xizmat  qiladi,  ta’limiy  faoliyat  natijasida 

erishilgan  samaralarni  xolislik  bilan  belgilab  beradi,  yo`l  qo`yilgan  kamchilik  va 

nuqsonlarni bartaraf etishga yo`l ochadi, pirovard natijada ta’limning takomillashib 

borishiga ijobiy ta’sir qiladi. Egallagan malakani aniqlashga qaratilgan pedagogik 

diagnostika  yoki  diagnostik  faoliyatning  ayrim  jihatlari:  taqqoslash,  pedagogik 

tahlil,  avvaldan  ayta  bilish  (prognoz),  interpretatsiya,  pedagogik  diagnostika 

natijalarini  o`quvchilarga  etkazish,  amalga  oshirilgan  turli  diagnostik  metodlarni 

o`quvchilarga  etkazish,  pedagogik  diagnostika  metodlarini  to`g`ri  belgilashdan 

iborat bo`lgan. Pedagogik diagnostikaning eng muhim kriteriylari esa: haqqoniylik 

(ob’ektivnost), ishonchlilik (nadejnost), puxtalik (validnost) ka asoslanadi.[

29.b.3


Maqsadimiz  haqiqiy  ta’limiy  ahvolni  aniqlash  ekan,  unga  to`g`ri,  ob’ektiv 

yondashish  zarur.  Aks  holda,  diagnostikadan  ko`zlangan  natijaga  erishish,  to`g`ri 

tashxis  qilish  mumkin  emas.  Bu  sinovchi,  ya’ni  diagnostik  tahlil  o`tkazuvchi 



22 

 

qilinayotgan  ishlarning  tub  maqsadiga  tushunib  etishiga,  mas’uliyatiga,  ishga 



bo`lgan yondashuviga, va nihoyat uning saviyasiga bog`liq. 

  Bundan  kelib  chiqadigan  amaliy  xulosa  shuki,  pedagogik  diagnostikani 

amalga  oshirishda  ob’ektiv  yondashilmasa,  haqiqiy  ahvol  aniqlanmaydi,  umumiy 

ishga  putur  etadi,  kamchilik  va  nuqsonlar  ochilmay  xaspo`shlanadi,  ta’limni 

takomillashtirishdan  ko`zda  tutilgan  maqsadlar  ochilmay  qoladi.  Pedagogik 

diagnostikaning  ishonchliligi  bir  necha  marta  qilingan  tahliliy  xulosalar 

natijasining bir xilligi qayd etilgan hollardagina ta’minlanadi. 

  Pedagogik  diagnostika  natijalari  qachon  uzil-kesil  tasdiqlanadi?  Tajribalar, 

tahlillar  shuni  ko`rsatadiki,  pedagogik  diagnostika  test  usullari  vositasida  amalga 

oshirilsa,  natijalar  haqqoniy  bo`ladi.  CHunki  bunda  to`rt  xil  xulosa  bir  xil  natija 

bilan  baholanadi.  Bular:    mazmunning  tasdig`i,  har  xil  usul  bilan  olingan 

natijalarning  bir  xilligi,  natijalarga  ko`ra  amalga  oshirilgan  tahlillarning 

isbotlanishi,  loyihalashning  tasdiqlanishi  (ya’ni  loyihalashtirishdagi  natijalarning 

olingan xulosalarga uyg`unligi).[30.b.34

]

 


Download 0,64 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish