Amaliy mashgulot №30 Mavzu: Respirator viruslar: Ortomiksoviruslar-gripp virusi va adenoviruslarning laboratoriya diagnostikasi. Paramiksoviruslar-paragripp, paratit, kizamik viruslarining laboratoriya diagnostikasi

Antigenligi. Gripp viruslarining barcha turlari bir-biridan virionning tuzilishini turg‘unlashtiruvchi M-matriks va RNP (oqsil NP) ga bog‘liq tipmaxsus antigeni bilan farq qiladi. Bu antigenlarni KBR bilan aniqlash mumkin. Jumladan, A turining o‘zida antigen xususiyatiga qarab A(N, N), A (N₃ N₂) antigenli viruslar farq qilinadi. Gripp virusining A turi o‘ta maxsusligini yuzaki joylashgan gemagglyutinin N va neyraminidaza N antigenlari belgilaydi. Gemagglyutininlar murakkab glikoprotein bo‘lib, himoya qilish (protektiv) xususiyatga ega. U organizmda

virusni neytrallovchi antitelolar-antigen agglyutininlar hosil qiladi, bular GAT reaksiyasi yordamida aniqlanadi. Gemagglyutininning o‘zgaruvchanligini gripp virusi antigenidagi dreyf va shift (N-antigenli) o‘zgarishi ta’minlaydi. Antigen sintezini nazorat qiluvchi genda nuqtaviy mutatsiya sodir bo‘lishi gemagglyutininda qisman o‘zgarish paydo bo‘lishiga olib keladi. Buni antigendagi “dreyf” o‘zgarish deyiladi. Bunday o‘zgarishlar 3–4 yil selektiv omillar ta’sirida, masalan antitelolar ta’sirida turda to‘planib, miqdoriy o‘zgarishga, ya’ni gemagglyutinin antigenlik xususiyatining o‘zgarishiga olib keladi. Antigendagi shift o‘zgarishida genlarning to‘liq almashinuvi sodir bo‘ladi, bunda ehtimol 2 ta virusning rekombinatsiyasi natijasida kenja tiplar almashinadi. Ayrim hollarda ikkala antigen ham almashinishi mumkin, natijada yangi antigenlarga ega virusning variantlari paydo bo‘ladi. Bunday o‘zgarishlar har 10–18 yilda bir marta bo‘lib, albatta pandemiyaga olib keladi.

Gemagglyutinin o‘z navbatida retseptorlik vazifasini ham bajaradi, virus shular yordamida moyil hujayraga, eritrotsitlarga adsorbsiya qilinadi va ularning birlashishiga sabab bo‘ladi. Bundan tashqari, eritrotsitlarning gemolizida ham qatnashadi.

Virus neyraminidazasi ferment sifatida sial kislotaning substratdan ajralishini tezlashtiradi. U antigenlik xususiyatiga ham ega bo‘lib, virionlarning xo‘jayin hujayrasidan ajralib chiqishida ishtirok etadi. Neyraminidazada ham gemagglyutininga o‘xshash antigenli dreyf va shift o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Grippning V turi gemagglyutinin va neyroaminidazalarning antigenlik xossalari bo‘yicha 5 ta serovirioni aniqlangan. Gripp virusining V turi faqat odamlarda kasallik qo‘zg‘atadi, ba’zan epidemiyaga sabab bo‘lishi mumkin. Uning S turi A va V turlaridan farq qiladi. Uning genomi 7 fragmentdan tashkil topgan, lekin molekulyar massasi A va V turdagi gripp viruslariga o‘xshash. Gripp virusining S turida neyroaminidaza topilmagan. Hayvon eritrotsitlarini adsorbsiya qilishda ham A va V viruslar farq qiladi. Virusning S turi odamlar va cho‘chqalarni zararlaydi. U sporadik holda kechadigan respirator kasalliklarni qo‘zg‘atadi, lekin epidemiya va pandemiyalar kuzatilmaydi. ³

Gripp viruslari odam, tovuq, dengiz cho‘chqachasi va boshqa 30 dan ortiq turdagi hayvonlarning eritrotsitlari bilan agglyutinatsiya reaksiyasini beradi.