Agrotexnologiyalar instituti

DORIVOR O‟SIMLIKLARDA ILMIY IZLANISH ASOSLARI 
 
30 
 
Tajriba-  kuzatishning  asosiy  usuli  bo‗lib,  o‗z  ichiga  hamma  kuzatish  turlarini, 
korreliyativ  bog‗liqlikni,  sharoitlarni  o‗zgarishlarini  aniq  hisoblash  va  olingan 
ma‘lumotlarni ishlab chiqishni o‗z ichiga oladi. 
Tajribadan  olingan  ma‘lumotlarning  aniqlik  darajasi  juda  ko‗p  jihatdan 
kuzatuvchining mahoratiga, qat‘iyatiga bog‗liqdir. Shuning uchun Nyutondan qanday 
qilib buyuk ixtironi yaratgnanini so‗rashginida, u hamma vaqt shu haqida o‗ylaganini 
aytgan. Shuning uchun kuzatuvchi tajriba o‗tkazuvchi hamma vaqt izlanishda bo‗lishi 
shart.  
 Charlz  Darvin  iborasi  bilan  aytganda:  Dohiy-bu  sabr  toqatdir.  Kuzatuvchining 
muvofaqqiyatini  juda  ko‗p  jihatdan  fanga,  ilmiy  ishga  bo‗lgan  muhabbatiga, 
bardoshiga va to‗g‗ri tasavvur qilishiga bog‗liqdir.  
B.A.  Dospexovning  ta‘kidlashicha  olib  borilayotgan  ilmiy  ishlarning 
samaradorligi  va  uning  sifati  ko‗p  jihatdan  tajriba  olib  borilgan  kuzatishga  aniqlik 
darajasi, uning uslubiga bog‗liqdir. 
 O‗simlikshunoslikda  ilmiy  ishlarning  asoslari  fani  asosan  qishloq  xo‗jaligida 
ilmiy  ishlarning  rejalashtirish  usullarini,  o‗tkazish  texnikasini  ko‗p  yillik  va  ko‗p 
faktorlik  usulda  o‗tkazishni  o‗rgatadi.  Qishloq  xo‗jaligidagi  ilmiy  agranomiyaning 
o‗rganilayotgan  obyetining  keng,  ko‗p  qirrali  va  kuzatish  usullarining  hilma  xilligi 
uchun  aniq  fanlar-kimyo,  matematika,  fizika,  fiziologiya  kabilar  bilan  birgalikda 
bajariladigan uslublardan foydalaniladi. 
Ilmiy agranomiyaning kuzatish usullari. Ilmiy agranomiyaning boshqa fanlardagi 
mavjud  kuzatish  usullaridan  keskin  farq  qiladigan  o‗ziga  xos  bo‗lgan  bir  necha  xil 
uslublari bo‗lib, bu uslublarning o‗zi ham mazmuni va maqsadi bo‗yicha, bajarilishi 
bilan  bir-biridan  farq  qiladi.  Ilmiy  agranomiyaning  asosan  quyidagi  kuzatish  usullari 
o‗simlikchilikda, dehqonchilikda keng qo‗llaniladi. 
1 Laboratoriya 
2 Vegetatsion 
3 Lezimetrik 
4 Dala tajriba 
Ushbu kuzatish usullari orqali qishloq xo‗jalik o‗simliklari ustida kuzatish ishlari 
olib  briladi,  ma‘lumotlar  olinadi  va  shu  ma‘lumotlar  asosida  aniq  kuzatish  olib 
borilgan  xo‗jalik  va  konkret  sharoit  uchun  tavsiyalar  beriladi.  Laboratoriya  kuzatish 
usuli,  asosan  hamma  sohalarda  o‗rganilayotgan  faktlar  va  ularning  qishloq  xo‗jalik 
ekinlarining urug‗lariga, o‗simliklariga ta‘siri laboratoriya sharoitida o‗rganiladi. 
 Bunda  ma‘lum  bir  sharoit  yaratilib,  aniq  xulosa  olish  mumkin.  Misol  uchun 
chigitlarning  unuvchanlik  darajasini  aniqlash.  Bunda  chigitning  unish  uchun  zarur 
bo‗lgan namlik, yorug‗lik va harorat sun‘iy ravishda yaratiladi. Ushbu maqsadlardagi 
tajribalar  termostadlarda,  bokslarda,  ob-havo  kamuralarida  o‗tkazilib,  sun‘iy  usulda 
yaratilgan  faktor  sozlab  turiladi.  Laboratoriya  tajribalarida  ko‗pincha  mineral 
o‗g‗itlarning  aniq  o‗zlashtirish  koefitsiyenti,  pestitsid  va  har  xil  kimyoviy 
moddalarning miqdori organizmlarga ta‘siri ham o‗rganiladi. 
Laboratoriya  kuzatish  usulining  qulay  tomoni  shundan  iboratki,  sodir  bo‗lgan 
holatda faktorlarning ta‘siri qanchalik qismga ega ekanligini aniqlash imkonini beradi. 
Buning  uchun  maxsus  mikrobiologik,  bioximik  va  bakteriologik  laboratoriyalar 

---