Abuzalova M

Payt ma‟nosining ingliz va o`zbek tillari tizimida voqelanishi 
 
So`z 
turkumlari 
 
o`zbek tilida 
ingliz tilida 
t u r 
k
 u m 
l a 
r i
 
fe
‟llar
 
Hoz.zamon:  yozaman, yozmoqdaman.   
O`tgan zamon:  yozdim, yozgan edim. 
Kelasi zamon:  yozaman, yozmoqchiman.  
Pres.: I write. I am writing.  
Past: I wrote. I had written. 
Future: I‟ll write.   
Otlar
 
Kun,  kecha,  kunduz,  yil,  sutka,  fasl, 
sahar,  asr,  namozshom,  oqshom,  erta, 
peshin, tong, nahor , indin,  bugun . 
Evening, 
day, 
night,centure, 
afternoon, morning, year, season, 
era, future,dawn, 
old  (yosh); 
M  
u
 s  t  a 
 q  
i  
l  
  
  
 s  o` z
 
S
ifa
t 
Tonggi,  kuzgi,  qishki,  bahorgi,  tunggi, 
sirtqi, kunduzgi,  kechki; 
Fast, early,late,slow,short (day), long 
(night); 
 
S
on
 
Soat 
7da 
uyg`ondi.Mustaqilligimizga 
13yil to`ldi.  
He  came  at  6  o`clock.  Our  republik 
was independent in 1991.  
R
avish
 
Endi, hali, boya, doim, 
saharlab, ertalab, mudom, faqat; 
Never,  ever,  usually,  often,  ago,  yet, 
now,  then,  nowadays,  lately,  after, 
before, 
untill, 
forever, 
always, 
meanwile, recently;         
Olmos
h
 
Shu-shu 
(Shu-shu 
Fotima 
kelmay 
qo`ydi);  so`roq  olmoshlari:  qachon? 
qachondan buyon? qachongacha? 
 
When? 
Yor
da
mchi so`
z  turkuml
ari
 
ko`ma
kc
hi
 
Sayin,  sari  (Ko`rgan  sari  ko`rging 
kelaveradi);  Yarim  ko`makchi  so`z: 
avval, 
keyin, 
so`ng;-gacha 
(qo`shimchasimon  ko`makchi);  qadar 
(sof  ko`makchi);  bilan  (Qo`ng`iroq 
chalinishi bilan darsga kirdim);  
C
 o n j u n c t i o n s
 
…as soon as...,...as long  
as  …,  since,  before,  after,  until, 
while; 
bog`lov
chi
 
Dam…dam,…ba‟zan…ba‟zan,  
goh…goh; 
yukla
ma
 
Toki,  -u,  -yu  (Qo`ng`iroq  chalindi-yu, 
dars boshlandi). 
P r 
e d l
 o
 g s
 
At  night,  on  November,  in  1991, 
in  the  morning,  during  the 
lesson; 
By four o`clock, from 5 till 6;   
 
Affiksatsiya 
-da (o`rin payt): peshinda,-dan 
(chiqish): 
peshindan,-ga 
(jo`nalish): 
peshinga qarab; 
 
 
 
Ko`rinadiki,  har  bir  tilning  grammatik  ma‟no  ifodalash  usul  va 
vositalari  farq  qilgani  hamda  har  bir  til  o`ziga  xos  ichki  grammatik 
qurilishga  ega  bo`lganidek,  o`zbek  va  ingliz  tillarida  payt  grammatik 

---

ma‟nosini yuzaga chiqarish imkoniyatlari benihoya keng va o`ziga xos, 
farqlidir. 
 
Qiyoslanayotgan  tillar  tizimida  (morfologik  sathda)  zamon 
tushunchasini  ifodalovchi umumiy imkoniyatlarni – ot, sifat, son, ravish 
va  fe‟l  turkumlari  misolida  kuzatish  mumkin.  Demak,  o`zbek  tilidagi 
zamon  otlari  ingliz  tilida  vaqt  munosabatini  anglatuvchi  otlarga,  payt 
mazmunini bildiruvchi sifat va ravishlar ma‟lum jihatdan qiyoslangan til 
turkumlari xususiyatlariga o`xshab ketadi. Biroq o`zbek morfologiyasida 
ravishlar  mustaqil  ma‟noli  o`zgarmas  so`zlar  bo`lsa,  ingliz  tilida  sof 
ravishlardan  tashqari  yasama  ravishlar    hosil  qilinishi  mumkin  (late- 
sifat,  lately-ravish).  Shuningdek,  differensial  belgilarni  yana  zamon 
kategoriyasini  ifodalaydigan  fe‟llar  orqali  aniqlash  muhimdir:  payt 
ma‟nosini  o`zbek  tilidagi  fe‟llar  zamon  qo`shimchalari  orqali  (sintetik 
usulda)  ifodalasa,  ingliz  tili  fe‟llari  analitik  tillarga  xos  bo`lgan  ichki 
fleksiya, suppletivizm orqali yuzaga chiqaradi. 
 
O`zbek  tili  yordamchi  so`zlar  va  kelishiklar  vositasida  ham  payt 
ma‟nosini lisoniy ifodalashda keng imkoniyatlarga ega. Ingliz tilida esa 
bu  vazifani  predloglar  o`z  zimmasiga  olgan  (ingliz  tilida  predloglar 
kelishiklar  vazifasini  bajarishini  esga  oling).  Mazkur  jihatlar  ham 
tillararo farqli tomonlarni ko`rsatib turibdi. 
 
Shunday  qilib,  zamon  tushunchasini  ifodalash  imkoniyatlari 
tipologiyasi  har  bir  tilning  o`ziga  xos  sifatlarini  namoyon  etadi. 
Haqiqatan  ham,  til  murakkab  tizim  bo`lib,  inson  tafakkuri  shakllari, 
tushunchalarini izchil jilolantirishga qodir serqirra hodisadir.