A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Maishiy  kiyimlar  assortimenti.  Ustki  kiyimlar.  Bunga  palto, 
kostyum  va  kostyum-ko„ylak  buyumlari  kiradi.  Palto  buyumlarining 
deyarli  barchasi  bir  xil  tuzilishga  ega  bo„lib,  ular  faqat  fasonlari-  silueti, 
bichimi  va  pardozi  bo„yicha  bir-biridan  ajralib  turadi.  Palto  buyumlari 
quyidagi belgilari bo„yicha bo„linadi: materiali (gazlama, trikotaj polotno, 
mo„yna, charm va po„stinbop qo„yterilar), mavsumli (qishki, yozgi), yosh 
va jins belgisi (erkaklar, ayollar va bolalar), turlari hamda fasoni. 
Paltolar  assortimentiga  yelkaga  kiyiladigan  quyidagi  buyumlar 
kiradi: palto, yarim palto, kalta kamzullar, shinellar, bushlatlar, pelerinalar, 
plashlar, plash-paltolar va nakidkalar (yelkaga tashlab yuriladigan yengsiz 
kiyim).  Palto-  oldi  ochiq,  tugmalar  bilan  qadaladigan,  yengi  uzun  va 
yoqali kiyim. 
Qishki paltolarning qismlari yuza qismi materiali, astari, isituvchi va 
shakl  saqlovchi  ichki  astar  (to„shama)lardan  tuzilgan.  Mavsumli  paltolar 
ko„pincha isituvchi to„shaksiz va ayrim paltolar esa qattiq shakl saqlovchi, 
to„shaksiz tikiladi. 
Qishki paltolar uchun odatda ko„proq junli va yarim junli gazlamalar 

---

258 
 
-  draplar,  suknolar,  paltobop  gazlamalar,  sun‟iy  mo„ynalar  va-mo„yna 
yarimfabrikatlari  (qorako„l,  barra,  quyon,  ondatra,  qoraqo„zan,  tulki 
terilari)  ishlatiladi.  Isituvchi  materiallar  sifatida  esa  vatin,  porolon  hamda 
sun‟iy mo„ynalar ishlatiladi. 
Yarim palto - paltodan uzunligi (kaltaligi) bilan farq qiladi. Ularning 
assortimenti  ham  paltolarniki  kabi  bo„ladi.  Kalta  kamzul  palto  va  yarim 
paltodan kaltaroq. Hozirgi kunda eng ko„p tarqalgan kiyim turlaridan biri 
bu  kapyushonli  qaytarma  qalpoqli  kalta  kamzul.  Ularning  ustki  qismi 
uchun  har  xil  tolali  gazlamalar,  sun‟iy  charm  va  mo„ynalar,  qat-qat 
qilingan, «bolonya» turdagi materiallar ishlatiladi. 
Shinel - palto xillaridan bo„lib, biror muassasa uchun mo„ljallangan. 
Ularning shakli, bichimi, materiali va rangini tegishli muassasa belgilaydi. 
Bushlat  yarim  paltoning  bir  turi  bo„lib,  biror  muassasa  uchun 
mo„ljallangan kiyim. 
Plashlar,  plash-palto  va  yopinchiq  (nakidka)lar  paltoning  xillariga 
kiradi.  Ular  ko„pincha  suv  o„tmaydigan  «bolonya»  yoki  yomg„irdan 
saqlaydigan plyonkali materiallardan tayyorlanadi. 
Yopinchiqlar  yengsiz,  qo„l  uchun  kesikli  va  qaytarma  qalpoqli  qilib 
tayyorlanishi bilan plashlardan farq qiladi. 
Kostyum-ko‗ylak  buyumlari.  Bu  buyumlar  ishlatilish  xususiyatiga 
ko„ra  kundalik,  uylik  va  ziynatli;  tayanch  bo„yicha  -  yelkaga,  belga 
kiyiladigan; materiali esa gazlama, noto„qima materiallar, sun‟iy va tabiiy 
charmlar;  kiyish  mavsumi  bo„yicha  –  qishki,  yozgi  hamda  mavsumiyli; 
jins  va  yosh  belgisiga  asosan  -  erkaklar,  ayollar,  bolalar;  turlari  -  pidjak, 
yubka,  ko„ylak  va  boshqalar;  fasoni  -  uzun  yengli,  yengsiz,  badanga 
yopishib  turadigan  va  hokazolarga  bo„linadi.  Kostyum-ko„ylak  buyumlar 
assortimentiga  quyidagilar  kiradi:  pidjaklar,  jaketlar,  kurtkalar,  bluzkalar, 
shimlar,  yubka  va  sarafanlar  (yengsiz  kiyim),  jiletlar,  ko„ylaklar,  xalatlar 
hamda boshqalar. Bularning ko„pchiligi yengil kiyimlar guruhiga mansub. 
Pidjak  (shimsiz  kostyum)  yelkaga  kiyiladigan  va  oldidan 
qadaladigan  uzun  yengli,  yoqali  va  cho„ntakli  kostyum.  Pidjaklarning 
tuzilishi  mavsumiy  paltolarnikiga  o„xshash  bo„ladi.  Pidjaklar  bir  va  ikki 
yonboshli,  yopishib  hamda  yarim  yopishib  turadigan  siluetli,  yelkalari 

---

259 
 
yaxlit  bichilgan,  kesik,  ko„krakburmali,  bel  chizig„i  bo„yicha  kesilgan, 
yoqalari, cho„ntaklari har xil bo„lishi mumkin. Materiali bo„yicha pidjaklar 
har xil tolali gazlamalar, sun‟iy va tabiiy charmlardan tayyorlanadi. 
Kitel - yarim yopishib turadigan siluetli shakldagi buyum. Qaytarma 
yoqa turi va bir yonga qadalishi bilan pidjakdan farq qiladi. 
Jaket  tuzilishi  bo„yicha  pidjakni  eslatadi.  U  uzun  va  kalta  yengli 
hamda shakl saqlaydigan ichki astarli hamda astarsiz qilib tikiladi. Jaketlar 
ko„proq ayollar va bolalar uchun mo„ljallangan. 
Kalta kamzul (kurtka)lar - uzun yengli, ichki astarli va astarsiz, biroz 
kaltaytirilgan pidjak turidagi buyum. U pidjakdan etaginli shakli, yoqasi va 
cho„ntaklari bo„yicha farq qiladi hamda har xil materiallardan tikiladi. 
Nimcha  (jilet)  -  yengsiz,  oldi  ochiq,  kaltaytirilgan,  yelkaga 
kiyiladigan,  yoqali  va  yoqasiz,  ilmoqli  yoki  ilmoqsiz  buyum.  Nimchala 
kostyum-shimlar  to„plami  hisoblanib,  erkaklar,  ayollar  va  bolalar  uchui 
chiqariladi. 
Shimlar.  Ularning  turiga  shortlar  (kalta  shim),  shalvarlar,  golf 
shimlari, bridji (etik shim)lar kiradi va ular uzunligi, kengligi hamda pastki 
qismining  bezatilishi  bilan  bir-biridan  farq  qiladi.  Erkaklar  shimining  old 
tomonidan  kesilgan  kesik  «molniya»  ilmog„i  yoki  tugma  bilan  yopiladi. 
Ayollarning shimlari ustki qismining bezatilishi bilan erkaklar shimlaridan 
ajralib  turadi;  oldidan  yoki  yonidan  ilmoq  va  qayish  bilan  yopiladi. 
Shimlar xilma-xil gazlamalar, trikotaj matosi, sun‟iy va tabiiy charmlardan 
tayyorlanadi.  Ularning  pastki  qismi  qayrilgan  yoki  qayrilmagan  bo„lishi 
mumkin. 
Yubka  -  jussaning  pastki  qismini  yopib  turuvchi  buyum.  Yubkalar 
tuzilishi  bo„yicha  yaxlit  yoki  tugmalari  qadalmaydigan  (raspashnoy), 
ilmoqli  va  ilmoqsiz,  oxirigacha  kesilgan  yoki  kesiksiz  bo„lishi  mumkin. 
Yubkaning turlariga yubka-shimlar ham kiradi. 
Ko‗ylak  -  ular  tuzilishi  bo„yicha  bel  chizig„i  bo„yicha  kesikli  va 
kesiksiz,  yoqali  yoki  yoqasiz,  yenglari  tikilgan,  reglan,  yaxlit  bichilgan, 
uzun, kalta va yengsiz bo„lishi mumkin. Uzunligi tizzagacha, tizzadan past 
yoki uzun bo„ladi. Ko„ylaklar, odatda, astarsiz, lekin ayrim hollarda astarli 
qilib  ham  tikiladi.  Ular  qoplama  yoki  kesik  cho„ntakli  bo„ladi.  Ishlatish 

---

260 
 
xususiyatiga  qarab  kundalik,  uylik  va  ko„chada  kiyiladigan  bo„ladi. 
Ko„ylak turlariga ko„ylak-kostyumlar va ko„ylak-xalatlar kiradi. 
Sarafanlar  -  yengsiz  va  yoqasiz  soddalashtirilgan  tuzilishdagi 
ko„ylaklar turi. Ular bluzka hamda jaketlar bilan kiyiladi. Yaxlit bichilgan 
yoki bel chizig„i bo„yicha kesilgan holda tikiladi. 
Bluzka-  shakli  va  bichimi  bo„yicha  ko„ylakning  yuqori  qismi  -  lif 
(beldan yuqori qismi) hisoblanadi. Bluzkalar kesik yoki yaxlit, oldi va orqa 
tomonidan ilmoqli, yengli, yoqali bo„lishi  mumkin. Ular kundalik hamda 
bezakli bo„ladi. 
Xalat - oldi ochiladigan, ikki yonli etagi bir-biriga kirib turadigan uy 
kiyimi.  Odatda,  xalatlar  keng  hamda  uzun  bo„lib,  ilmoqli  yoki  belbog„li 
qilib  tayyorlanadi.  Xalatlar  qavilgan  va  issiq  saqlovchi  astarli  bo„lishi 
mumkin.  Shoyi  gazlamadan  astarli  yoki  ichki  issiq  astarli  qilib  tikilgan 
xalatlar penyuar deb ataladi. 
Pelerina  -  har  xil  shakl  va  uzunlikdagi  (ko„krak  chizig„igacha, 
belgacha, tizzagacha, tizza yoki etakkacha bo„lgan) yengsiz kiyim. Odatda, 
old  tomoni  kesilgan,  ilmoqli  yoki  ilmoqsiz  va  yoqali  bo„ladi.  Pelerinalar 
ko„ylak,  sarafan,  kostyum-ko„ylak  va  kostyum-paltolarga  qo„shimcha 
buyum sifatida xizmat. qiladi. 
Ustki  ко‗ylaklar  -  erkaklar  va  bolalar  uchun  mo„ljallangan  kiyim 
turidir.  Ular  har  xil  tuzilishda  ishlab  chiqariladi.  Ustki  ko„ylaklar  yoqasi 
qayriladigan  va  qayrilmaydigan  qattiq  ichki  astarli,  tikilgan  yoki 
olinadigan  bo„lishi  mumkin.  Yenglari  uzun,  kalta  bir  yoki  ikki  manjetli 
tugma yoki ilmatugma (zaponka) bilan qadaladigan qilib tikilishi mumkin. 
Ular xomashyolari har xil bo„lgan gazlamalardan tayyorlanadi. 
Kostyumlar  -  bular  ikki  (pidjak  va  shim),  uch  (pidjak,  shim  va 
nimcha) va undan ortiq narsalardan tuzilgan kiyim to„plamidir. Kostyumga 
kiruvchi  buyumlar  shakllari  bo„yicha  bir-biriga  mos  kelishlari  hamda  bir 
xil ansambl tuzishi kerak. Ayollar kostyumi jaket, nimcha, bluzka, shim va 
yubka  yoki  ko„ylak,  sarafanlarni  o„z  ichiga  olishi  mumkin.  Erkaklar 
kostyumi odatda uch narsa (pidjak, shim, nimcha yoki jemper)dan tuziladi. 
Pijama - kalta kamzul yoki bluzka va shimdan iborat bo„lgan kiyim 
to„plami. 

---

261