qo‘shinlarisiz o‘zi himoya qildi. Shu sababli xalqda hukumat
o‘zini-o‘zi himoya qila oladi, degan fikr paydo bo‘ldi.
Bu albatta,
Najibullo hukumatining g‘alabasi edi. Bu voqeadan so‘ng Najibullo
hukumatni isloh qilishga kirishdi.
Mamlakat siyosatini liberallashtirish ishlari jadal ravishda
davom etib bordi. Ko‘plab jamoat tashkilotlariga siyosiy erkinliklar
berildi, joylardagi mahalliy hukumat vakolatlari kengaytirildi.
1989-yilda mamlakatda birinchi mustaqil, nodavlat tashkiloti
tuzildi. Shu yilning 20-sentabrida Kobulda “Afg‘onistonni qutqarish
milliy jamiyati” tashkil etildi. Bu jamiyat a’zolari mamlakatning
barcha sohalarini erkinlashtirish yo‘lidan borib, birinchi navbatda
erkin saylov tizimini joriy etishni talab qildilar.
1960-yillarda Afg‘oniston Adliya vaziri bo‘lgan
Muhammad
Asqar mamlakatning eski siyosiy elitalarini birlashtirdi. M.Asqar
tashkil etgan jamiyat Kobul hukumatini yoqtirmas edi. Shaxsan
M.Asqaming o‘zi jumalistlarga bergan intervyularidan birida
Najibulloni diktator deb atadi. Najibulloning siyosiy tizimini
Muhammad Doud rejimi bilan tenglashtirdi va hali hanuz mamlakat
kommunistik mafkura yo‘lidan borib, sotsializmga xos bo‘lgan jami
yat yaratmoqda, deya Najibullo hukumatini aybladi. M.Asqaming
asl maqsadi AXDPni mamlakat siyosatidan chetlashtirish bo‘lib,
u bu yo‘lda Najibullo hukumatini obro‘sizlantirish usulidan bordi.
Ammo AXDPning katta siyosiy hokimiyatga ega ekanligi bunga
imkon bermadi.
Yangi siyosiy rejim yaratish yo‘lidan borayotgan Najibullo
hukumati mamlakat iqtisodiyotini liberallashtirish ishlarini boshlab
yubordi. Yangi yer islohoti o‘tkazilib,
ADR hukumati tomonidan
tortib olingan yerlar egalariga qaytarildi. Ommaviy ravishda davlat
yerlari xususiy qilib berila boshladi. Xususiy xo‘jalikni rivojlantirish
ishlari boshlandi. Najibullo hukumati xo‘jalik yuritishning oldingi
tartiblarini bekor qilib yangi sivilizatsiyalashgan xo‘jalik yaratish
yo‘lidan bordi.
1989-yilning avgust oyida Kobulda hukumatga qarshi
qo‘zg‘olonlar boshlandi. Qo‘zg‘olonchilar orasida davlatga qarshi
chiqqan jangari kuchlar va harbiylar bor edi. Shu yilning oxirida
100 dan ortiq davlatga qarshi chiqqan shaxslar qamoqqa olindi.
Bular orasida yuqori lavozimdagi armiya generallari ham bor edi.
Qo‘zg‘olonchilar orasida “Xalq” oqimi a’zosi bo‘lmish mudofaa
vaziri general Shohnavoz Tanay ham bor edi. Shohnavoz Tanay
mudofaa vazirligi generallarini ozod qilish
haqida fikr bildirdi va
mamlakat mudofaa vazirligi Prezidentga generallami ozod qilish
talabini qo‘ydi. Najibullo qo‘zg‘olon ishtirokchisi bo‘lmish 4 nafar
generalni ozod etgan bo‘lsa-da, mudofaa vazirligi va Prezident
o‘rtasida vujudga kelgan qarama-qarshilik yo‘qolmadi.
1990-yilning 6-martida Shohnavoz Tanay AXDPning “Xalq”
oqimi tarafdorlarini Naj ibulloga qarshi qurolli qo ‘ zg ‘ olonga chaqirdi.
Shu kuni ertalab u bir guruh ofitserlar va kuchli himoyachilar bilan
Kobuldan 50 km shimolda joylashgan Bagram aerodromiga yetib
keldi. Uning tarafida afg‘on armiyasining 15 tank brigadasi hamda
40-diviziyasi bor edi.
General Shohnavoz Tanay shaxsan Kobulga shturmlar bilan
zarba berish to‘g‘risida buyruq berdi. Buning oldini olish maqsadida
Najibullo zudlik bilan butun harbiy
kuchlami Shohnavoz Tanay
boshchiligidagi davlat to‘ntarishini amalga oshirishga urinayotgan
kuchlaming qarshiligini sindirish uchun safarbar etdi. Najibullo
Bagram aerodromini bombardimon qilishga buyruq berdi.
Najibullo bu haqda keyinroq shunday deydi: “Men shu tariqa
Bagramni bombardimon qildim, hattoki o‘zim uchun zararli bo‘Isa
ham”. Ushbu operatsiya chog‘ida Uragan nomli qiruvchi samolyot
qo‘zg‘olonchilami tashvishga solib qo‘ydi. Shundan so‘ng chorasiz
qolgan Shohnavoz Tanay va uning safdoshlari 7-mart kuni Bagram
aerodromidan uchib ketdi va Pokistonga borib qo‘ndi.
Shu tariqa
Shohnavoz Tanay boshchiligida davlat to‘ntarishini amalga oshirish
muvaffaqiyatsiz tugadi hamda 1990-yil martidan boshlab Bagram
aerodromi hukumat qo‘shinlari nazorati ostiga o‘tdi.
Mazkur davlat to‘ntarishini amalga oshirishga urinish yangidan
“Vatan” partiyasi nomi bilan faoliyat yuritayotgan sobiq AXDPning
siyosiy sustligi va hukumatning Shohnavoz Tanay yetakchiligidagi
qo‘zg‘olonchilarga yetarlicha baho bermaganligi bilan xarakter-
lidir. Qo‘zg‘olonchilaming harakati hukumatni ancha shoshirib
qo‘ydi. Qo‘zg‘olon aslida Kobul rejimini ag‘darishga qaratilgan
boMib, afg‘on armiyasi zobitlari guruhi
hukumatga ishonchsizlik
bildirdi va “Xalq” oqimi tarafdorlariga qo‘shilib ketdi.
1990-yil mart voqealari Afg‘oniston siyosiy sahnasida hamon
yakdillik yo‘qligini, xususan AXDP saflarida bo‘linish yaqqol
namoyon bo‘lib turganligini ko‘rsatib berdi. Bu AXDPning “Xalq”
oqimi hukumatga qarshi radikal kayfiyatda ekanligining, mamlakat
rahbari va AXDPning “Parcham” oqimi yetakchisi Muhammad
Najibullo esa AXDP saflaridagi kelishmovchiliklami hal etishda
faqat “Parcham” oqimiga tayanganligi va undan foydalanmoqchi
bo‘lganligining natijasidir.
1990-yilda Kobulda AXDP o‘miga “Vatan” partiyasi tuzildi. Bu
Do'stlaringiz bilan baham: 
