A. M. Eshmuradov, D. T. Normatova

KIRISH

Zamonaviy axborot-kommutatsiya olami juda tez rivojlan- moqda. Sayyoramizning har bir odamiga Internet, ma’lumotlarni uzatish tarmog‘i odatiy bo‘lib qolgan. Odam qayerda bo‘lmasin, yuqori texnologiyalar uning ajralmas qismi hisoblanadi. Infokommunikatsiya texnologiyalari jamiyat rivojlanishi va odamlar hayot tarzining o‘zgarishiga ta’sir etuvchi muhim omillarning biri bo‘lib qoldi. Ularni qo‘llash jahon fani yutuqlarini samaraliroq ishlatishga imkon beradi, biznesni samarali yuritishning real imkonini yaratadi, odamlarning axborotli o‘zaro ishlashi ularning Vatan va jahon axborot resurslariga kirishini, ularning axborot mahsuli va xizmatlariga ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarini qoniqtirishini ta’minlaydi.

Bugungi kunda zamonaviy axborot-kommunikatsiya tex- nologiyalarini jamiyat va davlat boshqaruvi faoliyatining barcha sohalariga keng joriy etish hamda ulardan samarali foydalanish, fuqarolarning axborot olishga doir konstitutsiyaviy huquqlarini ro‘yobga chiqarish, davlat boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlash, «elektron hukumat» tizimini jadal tatbiq etish, telekommunikatsiya infratuzilmasi, ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarini modernizatsiya qilish borasida mamlakatimiz barcha hududida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilmoqda.

Binobarin, mamlakatimizda mustaqillikning ilk yillari- danoq axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini har tomon- lama ravnaq toptirish, uning huquqiy-tashkiliy hamda moddiy- texnik bazasini izchil takomillashtirishga alohida e’tibor qa-

ratib kelinyapti. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari zamonamiz uchun dolzarbligiga monand sur’atda boshqa sohalarga nisbatan jadal rivojlanayotganini alohida ta’kidlash joiz.

Istiqbolda Internetning milliy segmenti yanada shakllanti- rilishini hamda unga keng polosali ulanishni kengaytirish, telefon aloqasi, televideniye va radioeshittirishning raqamli tizimlariga to‘liq o‘tishni ta’minlash, aholining, xususan, yosh avlodning axborotga bo‘lgan hamda intellektual talab va ehtiyojlarini qondirish maqsadida tarmoq resurslarini rivojlantirish uchun zarur texnik hamda qulay shart-sharoitlarni yaratish ayni mud- daodir.

Uzatiladigan axborotlar hajmining oshishiga bo‘lgan talablarga bog‘liq holda telekommunikatsiyaning jadal rivojlanishi, aloqa tarmoqlarini va ayniqsa, abonent kirish tarmoqlarini tubdan mukammallashtirish zarurligiga olib keldi. Bu, birinchi navbatda, paketli uzatishli, sifatli, keng polosali xizmatlarni taqdim etish uchun kerak bo‘ldi.

Aloqaning zamonaviy tarzda rivojlanishi shunday telekom- munikatsiya tizimlariga o‘tishdan iboratki, ularda xizmatlarni taqdim etish elektr aloqa tarmoqlarining funksionallashuvidan alohida bo‘lib, turli xizmat turlarini taqdim etish uchun paketli trafikka yo‘naltirilgan yagona multiservisli tarmoqlar ishlatiladi. Abonent kirish tarmoqlarini rivojlantiruvchi kalit yo‘nalish – bu barcha uchastkalarda tolali optikaning qo‘llanilishidir. Bu yo‘nalishda standartlar, abonent tarmoqlarini tashkil etish vositalari, loyihalar ishlab chiqilgan. Shuning uchun bo‘lajak soha mutaxassislari zamonaviy va istiqbolli abonent kirish optik tarmoqlarini loyihalashtirish va qurish masalalarini bilishlari kerak. Shuningdek, ishchi-xodimlar ham optik abonent kirish tarmoqlarini loyihalashtirish, qurish va ularning ekspluatatsiyasi

bo‘yicha malakalarini uzluksiz oshirib borishlariga ham talab mavjud.

Abonent kirish tarmoqlarining barcha texnologik yechim- larining katta qismi telekommunikatsiyalar bo‘yicha xalqaro elektr aloqa ittifoqi XEI-T – ITU-T (International Telekom- munications Union) standartlarida hamda elektronika va elektrotexnika muhandislari instituti – IEEE (Institute of Electrical and Electronics Engineers)ning standartlarida ishlab chiqilgan.