|
j1» 7-—J.
_ ■
_Jl
J.
J - ^ _ 3 .„ -
> •
у
••=......... ~
— ft « f' • *
J
—
if
—J------- -—
t
-------
p
■
у--- 11 P'
-------- 7 jrr---- ...... J
..
rj j _ v _ ; j L — j) ___1. J~Hr J
_
----------*---- -■ f -
- 1
Bu ikki qatlam (yuqoridagi bosh mavzu va pastki jo ‘mavozlar)
bir tomondan bir-birini to‘ldirib borsa, ikkinchi tomondan ular
orasida tafovut yuzaga kela boshlaydi. Bosh mavzuga kontrast
sifatida yorqin yordamchi mavzu gaboy, so‘ngra violonchel
partiyalarida jozibali yangraydi:
129
Meno mosso
i f r r f f f
f } f №
U nihoyatda ohangdor va hayajonli bo‘lib, ko‘proq polifonik
kanon imitatsiya uslubida namoyish etiladi.
2-qism hajman ixcham (andante mesto), partituraning eng lirik
sahifalarini tashkil etib, musiqiy merosimizning durdonalaridan biri
“Girya” asariga asoslangan:
t
Г Г Г Г
Hazin navo kuy va unga monand topilgan jo'm avoz sadolar
o‘zaro uzviy bogManadi. “Girya”ga ohangdosh kuylar, aytaylik
orkestr tarkibiga qo‘shilgan qadimgi ud solosi ketma-ket ijro etilib
chuqur, ta’sirchan musiqa lavhasini yaratadi.
“Samarqandnoma”ning so‘nggi 3-qismida kompozitor mash
hur bastakor Hoji Abdulaziz Abdurasulovning “Bozurgoniy”
asaridan foydalangan.
130
Xotimada 2-qismdagi kabi muayyan kuy ohanglarigina emas,
balki samarqandcha uslubga xos badihago'ylik, sersayqallik
an’analarini ham ko‘povozli musiqaga uzviy ulanganini ko‘ramiz:
Simfoniyadagi so‘nggi bo‘lim - koda avvalgi (1-qism)
mavzularining reminissensiya (aks sado)Iari, eng oxirgi taktiarda esa
ko‘tarinki ruhda takrorlangan muqaddima mavzusi yangraydi.
Kompozitor S.Jalil «Samarqandnoma» birinchi simfoniyasidan
so‘ng 1983-yili Kamer simfonik orkestr uchun to‘rt qismli 2-“Lirik
simfoniya”ni yaratdi. Asarni birinchi qismi sonata allegrosi, kichik
rivojlov shaklida yozilgan.
Kompozitor S.Jalil yaratgan barcha asarlari bilan XX asr
o‘zbek musiqasi tarixi sahifalarida chuqur iz qoldirdi.
Mirsodiq Tojiyev. Atoqli o‘zbek simfonist kompozitori
Mirsodiq Tojiyev (1944-1996) XX asr o‘zbek musiqasi tarixida
yorqin iz qoldirdi. U o‘ziga xos ovozi bilan musiqani turli janr va
shakllarida xilma-xil, milliy ruh bilan sug‘orilgan asarlar yaratdi.
M.Tojiyev o‘z faoliyati davomida 19 ta simfoniya yaratgan:
1972-yili Simfoniya № 2; 1972-yili Simfoniya № 3; 1975- yili
Simfoniya №4 “Otam xotirasi” deb ataladi va ikkinchi jahon
131
urushining g‘alabasini 30 yilligiga bag‘ishlangan; 1976-yiIi simfo
niya №5, mashhur dirijor Zohid Haqnazarovga bag‘ishlangan; 1977-
yili simfoniya №6; 1978-yili Simfoniya №7; 1978-yili Simfoniya
№8; 1979-yili Simfoniya №9; 1982-yili Simfoniya №10; 1983-yili
Simfoniya №11; 1985-yili Simfoniya №12 “Xotira” deb ataladi;
1986-yili Simfoniya №13; 1989-yili Simfoniya №14; 1991 va 92-
yillarda №15, “Arxipelag Gulag”, №16 “Ruhlar nidosi” va №17
simfoniya “Somon yo‘li nomli simfoniya-trilogiya»; 1994-yili
Simfoniya №18; 1995-yili simfoniya №19 “Qahramonlik”. Mustaqil
0 ‘zbekistonning istiqloliga bag'ishlangan mazkur simfoniyalardan
7, 8,12 va 18-lari kamer simfonik orkestr uchun yozilgan.
Kompozitor M.Tojiyev yaratgan barcha simfoniyalar mazmun,
uslubiy yo‘nalish g'oyaviy-estetik xilma-xil bo‘lsalarda, ammo
ularning mavzulari ijtimoiy-siyosiy davr sadosi bilan vatanimizning
tarixi tabiati bilan chambarchas bog‘liqdir. Ya’ni u simfoniyalarda
yaxshilik va yomonlik, urush va tinchlik, muhabbat va nafrat, tarix
va zamonaviylikning o‘lmas mavzularini aks etishga harakat qildi.
Ushbu asarlami yaratishda kompozitor ongli ravishda o‘z oldiga
qo‘ygan maqsadni, yuksak mas’uliyatni chuqur his qilib, yillar
davomida o‘z ustida ishladi, ijod sirlarini sabot bilan egallab bordi,
klassik kompozitorlarni va S.Prokofyev, D.Shostakovich, I.Stravins-
kiy, A.Xachaturyan ijodlarini sinchiklab o‘rgandi, ulardan ibrat oldi
va asarlarida ulaming ijodidan foydalandi. Shu bilan birga
M.Tojiyev o‘zbek xalq musiqa merosini, ayniqsa, maqom uslubiy
yo4nalishni o‘zlashtirdi. 0 ‘zining simfoniyalarida Sharq va G‘arb
musiqiy an’analaridan unumli foydalandi, ulami go‘zal uyg‘unlik
jozibasiga erishdi va ijodiy yutuqlami qo‘lga kiritdi.
Uning ilk asarlaridayoq o'ziga xos ijodiy xususiyatlar, ya’ni:
milliylikka intilish, shaxsiy individuallikka erishish, simfonizm
tafakkurida obrazli fikrlash, konflikt kontrast emotsionallikni uy-
g‘unlashtirish kabi tnasalalar namoyon bo‘ladi va yaratgan sim-
foniyalari bimga yorqin misol bo‘la oladi. Bu o‘rinda kompo-
zitoming 3- va 4-simfoniyalari yorqin misol bo‘ladi.
M.Tojiyev to‘rt qismli 3-chi simfoniyasining (1972-y) birinchi
qismi ikki bo‘]imdan iborat: 1-bo‘limi asta-sekin harakatda, arfa,
fortepiano va torli cholg‘ulami akkord fonida, Buzruk maqomini
Saraxbori o‘zgartirilgan holatda tuzilgan o‘ychan-ma’yusli asosiy
132
mavzu asta-sekin bas-klamet ijrosida namoyon bo‘ladi. Notada
ko‘rsatilgan mavzu uchinchi qaytarishdan so‘ng klamet mavzuni
davom ettiradi, bas klarnet ijrosida esa kuy o‘zgara boshlaydi. Ke-
yin soloni fleytalar rivojlangan holda davom ettirib, torli cholg‘u-
lardajaranglaydi, arfa qo‘shiladi, fleytalarda41 kuy kengaytirilgan
holatda o‘tadi va orkestming avj nuqtasiga ko‘tarilish jarayonida
valtoma va trubalar sadolarida tema o‘tadi, avj nuqtasidan so‘ng,
torli cholg‘ular sadosida ikkinchi tahsirchan yorqin lirik tema
namoyon bo‘ladi. Birinchi mavzu bilan ikkinchi yondosh lirik
mavzuning o‘rtasida tafovut yo‘q desa ham bo‘ladi.
Mazkur mavzu laming har bin rivojlanish jarayonida sekin-
asta, sezilmasdan yangilanib borib, o‘zining jo ‘shqin avjiga yetadi.
Biroq torli cholg‘ular tremolosi fonida trubalaming ekspressiv
monologi bilan boshlanuvchi markaziy keskin kontrast epizod
(ikkinchi bo‘limi - Allegro)ga qadar maqom ruhiyati va shakli
saqtanib, tez harakatli Adajio - ikkinchi bo‘limiga o‘tib ketadi. Bu
bo'limda ikkala
Do'stlaringiz bilan baham: | 
