А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

Nochiziqli elektr zanjirlar parametrlari

Rezistiv qarshilik, induktivlik va sig„im ularning parametrlari mos ravishda R, L va C o‟z qiymatlarini saqlashmasa va tokka yoki kuchlanishga bog„liq bo„lsa, ular nochiziqli deyiladi.

Ularning xarakteristikasi: (volt-amper u=iR, veber-amper Ψ=Li va volt-kulon q=Cu ) egri chiziqli liniya orqali ifodalanadi.

Rasm 18.3.

Har bir element uchun qutblarida (klemmalarida) hosil bo„ladigan kuchlanish va shu element orqali o„tayotgan TOK larni bir biriga bog„liqliklarini ko„rsatuvchi VOLT AMPER XARAKTERISTIKALARI (VAX) mavjud bo„ladi.

Ushbu grafikda CHIZIQLI va NOCHIZIQLI elementlarning TOK va KUCHLANISHLARGA bog„liqlik grafigi keltirilgan. Chiziqli elementlarda KUCHLANISH oshgan sari TOK ham oshib boradi, Nochiziqli elementlarda esa har bir nuqtada tok va kuchlanish qiymatlari har xil bo„ladi va o„zgarishlar ham har xil bo„ladi.

114

Rasm 18.4.

BARETTER ning VAX keltirilgan. Kuchlanishning U_n va U_k oralig„ida baretterdagi TOK miqdori o„zgarmaydi, qarshilik esa R_b tok oshgan sari oshib boradi

TERMOREZISTOR (kuchlanishlni normal xolatga keltiruvchi qurilma) ning VAX keltirilgan. Harorat oshgan sari qarshilik kamayib boradi. Bu qurilma elektr zanjirlarda haroratni o„lchash va normallashtirish uchun ishlatiladi.

Rasm 18.5.

Nochiziqli ikkita paralel ulangan elementlar va ularning VAX quyidagicha berilgan bo„lsa.

r₁ (I₁ ) va r₂ (I₂ ) I₁(U₁ ) va I₂ (U ₂ )
Berilgan zanjir uchun kuchlanishning toklar yig„indisiga (I₁ + I₂) bog„liqlik grafigini chizish kerak bo„ladi.

Paralel ulangan elektr zanjirlarida shoxobchalardagi kuchlanishlar bir biriga teng bo„lganligini U₁ + U₂ = U va I = I₁ + I₂ e'tiborga olgan xolda, ordinata o„qiga toklar qiymatini qo„yamiz (OS nuqta), S nuqtadan to„g„ri chiziq ( sd nuqta). Shu nuqtadan ordinata o„qiga paralel bo„lgan (da kesimini tushuramiz), natijada ad va af masshtabga teng bo„lgan kesama olamiz.

Xuddi shunday yo„l bilan parallel ulangan har qanday nochiziqli elektr zanjir parametrlarini grafik usulda hisoblash mumkin.

115
18.1. Ketma–ket ulangan nochiziqli elementlar ulangan elektr zanjirni grafik usulda hisoblash

Ketma ket ulangan nochiziqli elektr zanjirlarda tok I=I₁+I₂, U=U₁+U₂ ga teng bo„ladi. Shu ifodalarni e'tiborga olgan xolda, bir xil kuchlanishlar qiymatida toklar yig„indisi topiladi (grafikda keltirilgan).

Rasm 18.6.