А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

1.1. Elektr zaryad tushunchasi
Fizika fanidan ma'lumki bir bo„lak oyna sinig„ini shoyi matoga ishqalansa, oyna sinig„i mayda qog„oz bo„lakchalarini o„ziga tortadigan bo„lib qoladi. Lekin shoyi matoga ishqalangan ikki oyna sinig„i bir - birini itarish xususiyatiga ega bo„ladi. Ebonit materiali mex materialiga ishqlansa ham xuddi shunday xususiyatga ega bo„ladi, ikki ebonit materiali esa bir birini itarish xususiyatiga ega bo„ladi.

Jismlarning bir birini tortishi va itarishi odam ko„ziga ko„rinmaydigan mayda ZARYADLARNING paydo bo„lishi bilan tushuntirilishi mumkin. Keyinchalik bu mayda zaryadlar ELEKTR ZARYADLARI deb nomlandi.

Zaryadlangan jismlar bir birlarini tortishlari va itarishlari orqali ularni ajratish xususiyati paydo bo„ldi. Masalan oyna sinig„ida hosil bo„lgan zaryadlar tortish, ebonitda esa bir biridan qochish xususiyatiga ega ekanligi aniqlandi. Shu orqali oyna sinig„ida hosil bo„lgan zaryadlar MUSBAT, ebonitda hosil bo„lgan zaryadlar MANFIY deb nomlanadigan bo„ldi.

Zaryadlangan zarrachalarni o„rganish vaqtida shu narsa aniqlandiki: bir xil zaryadlar bir birlaridan qochishadi, har xil zaryadlar esa bir birini tortishadi.

Keyinchalik ma'lum bo„ldiki, har bir jism ATOMLARDAN tashkil topgan bo„lib, har bir atom musbat zaryadlangan YADRODAN va manfiy zaryadlangan ELEKTRONDAN tashkil topganligi aniqlandi. Agar musbat zaryadlangan yadrolar, manfiy zaryadlangan elektronlarga teng bo„lsa atom NEYTRAL holatda bo„ladi. Agar zaryadlangan elektronlar ko„paysa, manfiy, agar kamaysa musbat zaryadlar hosil bo„ladi.

Demak elektron zaryadi – tabiatdagi eng kichik elektr zaryadi hisoblanadi. Zaryad birligi bir elektron zaryadi emas, balki KULON deb nomlanadi va quyidagi miqdorga teng deb belgilanadi, ya'ni (Sh.O.KULON elektrostatikaga asos solgan fransuz injener fizigi nomiga)