А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Ikki qutbli elektr zanjirlar.
   
2. 
   Ikki qutbli elektr zanjirlarining turlari.
   

3. 
   Aktiv va passiv ikki qutbli elektr zanjirlari.
   
4. 
   Chastota xarakteristikalari.
   
5. 
   Bir elementli reaktiv ikki qutbli elektr zanjirlari.
   
6. 
   Reaktiv qarshilik va o„tkazuvchanlik grafiklari, formulalari.
   

7. 
   Ketma ket ulangan ikki elementli ikki qutbli reaktiv elektr zanjirlari, grafiklari va formulalari.
   

8. 
   Parallel ulangan ikki qutbli reaktiv elektr zanjirlari, grafiklari va formulalari.
   

85

XIV– bob. CHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARIDA O„TISH


JARAYONLARI.
Elektr zanjirining bir turg„un xolatidan boshka bir turg„un xolatiga o„tishini ifodalovchi jarayon O„TISH JARAYONI deb ataladi.

Elektr zanjirining asosiy ish xolati quyidagi jarayonlar orqali ifodalanadi: manbaga ulanish va undan ajralish, ishlayotgan zanjirga qo„shimcha manbalarning ulanishi, zanjir tarkibiy qismlarining qisqa tutashuvi, zanjirda yuklamaning keskin ortishi va kamayishi va x.k.

Yuqoridagi omillar orqali zanjir parametrlari o„zgarishi mumkin.

Elektr zanjirining ish xolatlarining o„zgarishiga olib keluvchi barcha sabablar oddiy ravishda KOMMUTATSIYA yoki KOMMUTATSION jarayon orqali sodir bo„ladi. Misol uchun ushbu rasmda kommutatsiya jarayoni ko„rsatilgan.

Rasm 14.1.

Elektr zanjiri elementlarining va manbalarning ulanishi, zanjirdan uzilishi yoki qayta ulanishi – KOMMUTATSIYA deb ataladi. Elektr zanjirlarida kommutatsiya quyidagi ko„rinishda bo„ladi.

Muhandislik hisoblarida, elektr zanjiridagi o„rnatilgan xolat KOMMUTATSIYA sodir bo„lgan ondan (zanjirga yuklama ulangandan yoki uzilgandan) keyin boshlanadi deb taxmin qilinadi. Bu taxmin faqat zanjirda faqat aktiv qarshilik ulangan bo„lsagina to„g„ri bo„ladi. Agar zanjirda induktivlik yoki sig„im elementlari ulangan bo„lsa, u xolda bu taxmin noto„g„ri bo„ladi.

Induktivlik yoki sig„im elementlari ulangan zanjirda turg„un xolatdan boshqa xolatga o„tishi shu elementlarning magnit va elektr maydonlarida elektromagnit energiyaning miqdor jihatdan o„zgarishiga bog„liq bo„ladi.

L 	LiL^2	C 	CuC^2	(14.1)
	2
		2

Energiyaning son jihatdan ma'lum bir miqdorga o„zgarishi bir zumda sodir bo„lmaydi, ya'ni zanjirning turg„un xolatdan boshqa xolatga o„tishi ma'lum bir vaqtni talab qiladi.

Fizik nuqtai nazardan qaralganda O„TKINCHI jarayon elektr zanjirining kommutatsiyagacha bo„lgan energetik xolatidan kommutatsiyadan keyingi energetik xolatiga o„tish jarayoni tushuniladi.

Shuning uchun ham elektr zanjirlarining O„TKINCHI xolati reaktiv elementlarning (L va C).

86

Xususiyatlaridan kelib chiqqan xolda quyidagi KOMMUTATSIYA qonunlari orqali ifodalanadi: