9-ma’ruza: Jinoyatchilik bolalarda g‘ayriqonuniy hatti-harakatning namoyon bo’lish shakli sifatida Reja

Voyaga yetmagan huquqbuzarlar uchun maxsus o’quv tarbiyaviy muassasalarini quyidagi turlarga bo’lishimiz mumkin:

• 
  Maxsus ixtisoslashtirilgan umumta’lim maktablari;
  
• 
  Maxsus ixtisoslashtirilgan kasbiy ta’lim muassasalari;
  
• 
  Rivojlanishdan ortda qolgan, og’ishga uchragan (psixik rivojlanishda kechikishga uchragan, aqliy qoloqlikning yengil shakllariga ega bo’lgan) va ijtimoiy xavfli qilmishlarni sodir etgan o’smirlar uchun maxsus (korreksion) kasiy ta’lim muassasalari.
  

Voyaga yetmagan huquqbuzarlar bilan ishlashning bunday tajribalarida odatda o’g’il bolalar va qizlar uchun alohida muassasalar yaratiladi. Ammo, muvofiq, yetarli shart-sharoitlar mavjudlik holatida o’g’il bolalar va qizlarni birgalikda o’qitish va qayta tarbiyalash uchun aralash muassasalar ham tashkil etilishi mumkin.

Muassasalar ochiq va yopiq turda bo’lishi mumkin.

Voyaga yetmagan huquqbuzarlar uchun maxsus ixtisoslashtirilgan o’quv-tarbiya muassasalarining asosiy funksiyalari quyidagilardan iborat: ularning psixologik, tibbiy va ijtimoiy realitatsiyasini ta’minlash, xulqini korreksiyalash, jamiyatga moslashuvini ta’minlash, shuningdek, ularning boshlang’ich, umumiy o’rta va kasbiy ta’lim olishlari uchun sharoitlar yaratish.

Ochiq turdagi muassasalar profilaktik funksiyalarni bajaradi va quyidagi toifadagi bolalar va o’smirlar uchun yaratiladi:

• 
  Qat’iy, barqaror huququzar (deviant) xulqqa ega bo’lgan;
  
• 
  Psixologik zo’rlik, zo’ravonlikning har qanday turiga duchor bo’lgan;
  
• 
  Umumta’lim muassasalariga borishdan bosh tortgan, ota-onasi bilan muomala, muloqotda muammolarga duch kelayotgan.
  

Ochiq turdagi muassasalar davlat, nodavlat va munitsipial shakllarda bo’lishi mumkin.

Yopiq turdagi muassasalar delikvent xulqqa ega, ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksida nazarda tutilgan ijtimoiy xavfli qilmishlarni sodir etgan, ta’lim berilishi va tarbiyalanishi uchun maxsus sharoitlar va alohida pedagogik yondashuv talab etiladigan voyaga yetmaganlar uchun tashkil etilishi mumkin.

Voyaga yetmaganlarning huquqbuzarliklarini oldini olishda, profilaktika ishlari maxsus o’quv – tarbiya muassasalaridan foydalanish – ichki ishlar organlari faoliyatining alohida sohasi hisoblanadi.

Bunday muassasalarning asosiy vazifasi xulqni korreksiyalash, umumta’lim va kasbiy ta’limni to’laqonli qamrab ola olgan pedagogik metodlarni qo’llash orqali ularni ijtimoiy foydali mehnatga tayyorlash, ta’lim berish va ularni mehnatga jalb etish hisoblanadi. Ushbu muassasalarda ommaviy-madaniy va sport ishlarini tashkil etish va o’tkazish alohida parvarish, ta’minlash tartibini talab etadi.

Voyaga yetmagan huquqbuzarlarni maxsus o’quv-tarbiyaviy muassasalarga yo’naltirishning eng asosiy shartlaridan biri ularni doimiy yashah joyidagi muvofiq darajadagi ichki ishlar organlari tomonidan hisobga olinishi hisoblanadi. Bu vazifalarni IIVlarning voyaga yetmaganlar huquqbuzarliklarini oldini olish bo’yicha bo’limlar bajarishadi.

Voyaga yetmagan huquqbuzarlarni maxsus-ixtisoslashtirilgan o’quv-tarbiyaviy muassasalarga yo’naltirish zarurati tug’ilsa, IIV organlari xodimlari bunday bola uchun maxsus yo’llanma rasmiylashtiradi va uni voyaga yetmaganlar ishlari bo’yicha Komissiyaga va ularning huquqlarini muhofaza etuvchi maxsus idoralarga yo’llashadi (tuman yoki shahar). Komissiya arizani ko’rib chiqadi, Komissiya arizani ko’rib chiqadi va voyaga yetmagan huquqbuzarni maxsus o’quv-tarbiyaviy muassasaga yo’naltirish bo’yicha qaror qabul qiladi (11-14 yoshdagilar uchun –maxsus maktablar, 14-18 yoshdagilar uchun – maxsus kasiy ta’lim muassasalari) va ularga maxsus yo’llanma rasmiylashtiriladi.

Voyaga yetmagan huquqbuzarlarni maxsus o’quv-tarbiya muassasalariga yo’naltirish voyaga yetmagan huquqbuzarlarni vaqtinchalik hibsda saqlash bo’limlari orqali amalga oshiriladi.