8 mavzu. Korxona (firma) iqtisodiy xavfsizligi

Mikrodarajadagi xavfsizlik iqtisodiyot quyi subyektlarining normal faoliyatini, ya’ni firmalar, banklar va boshqa tijorat tuzilmalari va xonadonlaming rivojlanishi o‘ziga iqtisodiy sharoit yetarli bo‘lishini bildiradi.

Firmalarning xavfsizligi - bu tadbirkorlik kapitali aylanma harakati (oborotini) uzluksiz boMishi, ya’ni korxona darajasidagi takror ishlab chiqarishni uzluksiz ta’minlanishini bildiradi. Uni ichki va tashqi tahdidlar yuzaga keltiradi. Ichki tahdid bu firma jamoasining faoliyatiga salbiy ta’sir etuvchi omillardir. Firma ishlab chiqarishning dastlabki va asosiy bo‘g‘inidir. Uning faoliyati o‘z ishini qanchalik samarali tashkil etishiga bog‘liq. Agar firma bozor talablarini to‘g‘ri qabul qilib, ularga moslashgan holda bozorbop tovarlami ko‘plab ishlab chiqarsa, uning xavfsizligi shunchalik ta’minlanadi. Firmaning xavfsizligi iqtisodiy xavf-xataming darajasiga va uning ushbu xavf-xatarga munosabatiga bog‘liq bo‘ladi. Assimetrik informatsiyaga tayanib ishlagan firma qoqiladi, chunki u katta xatarga duch keladi. Aksincha, simmetrik informatsiyaga tayangan firmaning ishi yurishib, xatarga kamroq

vo'liqadi chunki u bozorbop tovarlami ko'plab ch,qarad,, sotish haj_mi va rentabellik oshadi. Ammo iqtisodiy xavf-xatarga munosabatga qarab, ya’ni unga borish, bormaslik yoki befarq qarashga msbatan xavfsizlik

darajasi farqlanadi.

Iqtisodiy xavf-xatarga bormagan firmada xavfsizlik darajasi yuqori boMgani holda, rentabellik kam boMadi. Iqtisodiy xatarga borgan firmada xavfsizlik darajasi past bo ladi, rentabellik ko‘proq ta’minlanadi. Firmalar yoMiqadigan tashqi tahdid tabiatan ekstrenaliylardan iborat bo‘lib, uni tashqi obyektiv muhit, xususan raqobat muhiti yuzaga keltiradi. Xavfsizlikni ta’minlash uchun firmalar raqobat muhitiga moslashadilar, ulami bundan boshqa iloji yo‘q, chunki ekstrenaliylar firma uchun obyektiv iqtisodiy borliqdir. Shu sababli firmalar iqtisodiy xavfsizlikka va, umuman, xavfsizlik muammolariga juda katta e’tibor berishadi. Bu ishga esa tijorat siri to‘g‘risidagi qonunlar xizmat qiladi.

Xorijdagi firmalarga tadbirkorlik faoliyatining xavfsizligini ta’minlashga pul sarflari xosdir. Ba’zi ma’lumotlarga qaraganda, ushbu xarajatlar yillik foydaning 15-18 foizini tashkil qilad'i⁶ boshqa ma’lumotlarga ko‘ra, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash uchun firma yillik daromadining 15-20 foizini sarflaydi⁵⁷

Ba’zi farqlar bo’lishiga qaramay, raqamlar, umuman olganda, yaqin va shu bois ulami hisob-kitob uchun asos qilib olsa bo‘ladi. Natijada iqtisodiy xavfsizlikni saqlab turish uchun sarflanadigan xarajatlar xorijiy

biznesdagi xususiy tuzilmalaridan bir maromda foyda olishini ta’minlaydi.

Ikkinchidan, korporativ boshqaruvda iqtisodiy xavfsizlik bo‘g‘ini paydo bo lmoqda. Tijorat tuzilmalarida iqtisodiy xavfsizlik va razvedka apparatlarining shakllanishi iqtisodiy raqobatga tayyorgarlik masalalari- ga e’tiboming kuchayishiga olib keldi. Hozirgi kunda ushbu xizmatlaming rahbar va operativ kadrlarini tarbiyalash, o’qitish, ta’lim ioqa r безопасность предпринимательской деятельности // Финансы и статистика. 1996. С. 249

^Р0““" БИОП.СОСП. банка

— М., 1УУ!). — С. 5U.

berish va doimiy qayta tayyorlash tizimi qaror topdi. Maxsus maktablar va markazlarda, iqtisodiy xavfsizlikning turli jihatlari bo‘yicha iqtisodiy ma’lumotlami to‘plash va tahlil qilishning ilg‘or usullari o‘rganilmoqda, ulami modellashtirilgan tuzilmalar orqali tahlil qilish ko‘nikmalari va mahorati hosil qilinmoqda.

Shunday qilib, iqtisodiy xavfsizlik mikroiqtisodiy darajadagi xo‘jalik faoliyati subyektlarida o‘zining tashkiliy shakllariga ega boMmoqda, chunki xavfsizlik firmalar, korxonalar, banklar va boshqa tadbirkorlik tuzilmalari uchun keskin muammo bo‘lib qolmoqda.

Iqtisodiy xavfsizlikni, umuman tadbirkorlik faoliyatini ta’minlash borasida о z kuchlarini birlashtirishga intilishlar ham yuz bermoqda. Masalan, Banklar xavfsizligi xalqaro uyushmasi mavjud bo‘lib, uning asosiy faoliyat yo ‘nalishlaridan biri banklarning iqtisodiy xavfsizligini bevosita ta ’minlovchi usullar va vositalarni tarqatishdan iborat⁵⁸

Moskva banklar ittifoqi banklararo axborot-tahlil markazining asosiy e’tibori kreditlar olishda namoyon boMadigan firibgarliklaming oldini olish borasida banklarning hamkorligini muvofiqlashtirishga qaratilgan. Shuningdek, Moskva shahri va viloyati uchun Rossiya iqtisodiy xavfsizlik xizmati tashkil qilindi. Uning faoliyatidan ko‘zlangan maqsad tijorat axborotini himoyalash va xavfsizlik borasidagi global dastumi ishlab chiqishdan iborat.