8 маъруза Идеал ва ёпишкок суюкдиклар

А  Р₁S₁l₁  P₂S₂l₂  P₁  P₂ V

(8)

1. 
   va (2) dan
   

pv²

1
2

• 
  pgh₁
  

 p₁ 
^pv22
2

• 
  pgh₂
  
• 
  p₂
  

(3)

Bernulli tenglamasi deyiladi,
Statsionar oqayotgan ideal suyuqlikda istalgan oqim chizig’i bo’ylab quyidagi shart bajariladi:

pv²
2

• pgh 

p  const

(4)

(4) yoki (3) tenglama Bernulli tenglamasidan kelib chiqadigan ba’zi bir xulosalar:

1. 
   v₁ =v₂ da r₁=r₂=qg(h₂-h₁) (5) bo’ladi. (5) da bosim taqsimoti, tinch holatda turgan suyuqlikdagidek bo’ladi.
   

2. 
   Gorizontal oklm chizigi uchun: h =h ,
   

pv²

• 
  p 
  

^pv22 _

(6)

p

1
1 2 ₂ ¹ ₂ ²
bo’ladi. (6) dan v-katta bo’lsa r-kichik va aksincha. M: OQIM tezligi kattaroq, bo’lgan nuqtalarda bosimning kichrayishi suv zarrasi nasosining tuzilishi asos qilib olingan (8- chizma).
Nayning ingichka joyida suv kattaroq tezlik bilan oqadi, bu yerdagi bosim tashqi atmosfera bosimidan kichik, bo’ladi. Kamera havosi suriladigan hajm ulab, undagi havoni (gazni) taxminan 100 mm simob ustunigacha surib olish kerak. Surilayotgan

havoni suvningtezligi atmosferaga olib chiqadi.

Masala: Bernulli tenglamasini ichida suyuqligi bo’lgan ochiq idish va teshik, oqim nayidan iborat idishdagi suyuqlikka tadbiq
v²

etaylik (9-chizma):
pgh₁ 

2. 
    pgh₂
   

(7)

7. 
   formulani r - ga qisqartirib, h=h₁-h₂ ni kiritib:
   

7. 
   ni hosil qilamiz.
   

v 
Тorichelli formulasi hosil bo’ladi.

OQAYoТGAN SUYuQLIKDAGI BOSIMNI O’LChASh.

Suyuqlikni bukilgan manometrik nayning teshigini oqimga qaratib tushiraylik (10-chizma), Bunday nay Pito nayi, deb ataladi. Bernulli tenglamasiga binoan, teshik oldidagi manometrik nayidagi bosim ko’zg’almagan og’imdagi R bosimdan

^v2 ga kattaroq, bo’ladi. Demak, Pito nayi bilan tutashtirilgan manometr:
2

р^ 
v²
p 
2

(10)

bosimni ko’rsatadi.
^v2 dinamik bosim, R- statistik bosim, r'-to’la bosim deyiladi.
2

10 - chizma

1. 
   Pito nayi yordamida to’la bosim o’lchanadi.
   
2. 
   Agar ingichka nayning yon tomonlaridan teshik ochsak, yonidagi tezlik (bosim), to’lqinlanmagan oqimning tezligidan kam farq qiladi. Bunday nayga ulangan manometr zond deb atalab suyuqlikdagi statik r bosimni ko’rsatadi.
   

Differensial monometrga to’la va statik bosimlar ma’lum bo’lsa, bosimni va v oqim tezligini topish mumkin.
v²
2
dinamik

V) Pito nayi bilan zond rasmdagidek birlashtirib differensial monometrga ulansa, u holda monometr bevosita dimanik bosimni beradi (11 chizma).

IChKI IShKALANISh KUChLARI.

Suyuqlikka 2 ta bir-biriga paralel va ular orasidagi masofa d dan iborat plastinka botirilgan (13-chizma). 1-plastinka tinch holatda bo’lib, 2-chisi 1-chiga nisbatan harakatga keltiriladi. Plastinkaning V₀ tezligini plastinkaning S yuzini va ular orasidagi d masofani o’zgartira borib:

ni hosil qilinadi.

^fишк
  ^v0 S
d
Z
2


^fишк

(1)

V₀

V ^f

d
^{1 f}ишк
^fишк

_f 1
13 - chizma
^fишк

^{ - Proporsionallik koeffitsiyenti, u suyuqlikning tafb}иⁱш^aк^{tiga (temperaturasiga)} bog’liq bo’lib, ichki ishqalanish koeffitsiyenti yoki qovushoqlik koeffitsiyenti deyiladi.

^fишк
  ^dv S
dz

(2)

dv _ v_{0 ;} dv _
kattalik z o’qi bo’ylab tezlik qanchalik

dz d dz
o’zgarayotganligini ko’rsatadi va tezlik gradiyenta, deb ataladi. Тezlik gradiyentining o’zi vektor kattalik.
Suyuqlik silindrik nay ichida akatlanganda, oqim tezligi uncha katta bo’lmaganda istalgan radius bo’ylab

14 – chizma:

^ r ^{2 }

v  v₀ ^1  _R2 ^
(3)

 

R-nayning radiusi, V₀ - nayning o’qidagi suyuqlik qatlamining tezligi. v- nayning o’qidan g masofadagi tezlik, g-suyuqlik ichidagi silindrik sirtning radiusi:

f  r ^dv

dr

_{ r} 2v₀r
_R2

(4)

SGS - da 1 dnxcek/cm²= 1 PZ (puaz).
H.B - da 1 nxsek/m²Yu PZ (puaz).
Qovushqoqlik koeffitsiyenta temperaturaga bog’liq, bo’lib, bu bog’lanish suyuqlik va gazlar uchun har xil bo’ladi. Тemperatura ortganda koeffitsiyent kamayadi.

LAMINAR VA ТURBULENТ OQIM.

Suyuqlikning (gazlarning) ikki xil oqimi kuzatiladi. Agarda suyuqlik aralashmasdan, bir-biriga nisbatan sirpanayotgan (qatlam

- qatlam) holda oqsa, bunday oqim Laminar oqim deyiladi. Laminar oqim muhimdir. Oqimning tezligi yoki ko’ndalang kesim o’lchamlari o’zgarsa, oqish x,arakteri keskin o’zgaradi.
Suyuqlik intensiv ravishda aralasha boshlaydi. Bunday oqim turbulent oqim deyiladi. Ingliz olimi Reynolds oqish harakterini o’lchamsiz kattalikning qiymatiga bog’liq ekanligini aniqladi:

R_е 
vl



(1)

l -ko’ndalang kesim. Bu kattalik Reynolds soni deyiladi. Bu son kichik bo’lganda Laminar oqim kuzatiladi.

Reynolds soniga nisbat sifatida suyuqlikning hossalariga bog’liq bo’lgan 2 ta:
 -zichlik hamda  qovushqoqlik koeffitsiyenti kiradi. Bu nisbat