6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.1. Budjet chizig’i: iste’molchining qanday imkoniyatlari mavjud?
Ko’p odamlar o’z ehtiyojlari soni va sifatini yaxshilashnga urinishadi – ko’proq 
ta’tillar, qimmatroq mashina haydash yoki yaxshiroq restoranlarda ovqatlanish va 
hokazo. Kishilar o’z xohishlaridan ko’ra kamroq sarflashni istashadi chunki ularda 
kirim ta’siri borligi sababli xarjlari ham chegaralangan bo’ladi. Biz iste’molchining 
tanlov nazariyasini kirim va chiqim orasidagi mutanosiblikni tekshirish orqali 
boshlaymiz.
1
Ushbu mavzu? G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics” 7 
e.) kitobining XXI bobi asosida tayyorlangan.457-483 bet

---

Obyektlarni oddiy va sodda bo’lishini ko’zlab, biz iste’molchi xarid qilishi 
mumkin bo’lgan faqat ikkita narsani olamiz: pitsa va Pepsi. Albatta, hayotda kishilar 
minglab turdagi tovarlarni xarid qilishlari mumkin. Taxminimizcha, iste’molchi tanlovi 
tushunchasining asosiy mazmunini o’zgartirmay turib sodda tushuntirish uchun ikkita 
mahsulotni olish yetarli.Avvalo, pitsa va pepsiga bo’lgan xarajat iste’molchi kirimining 
qancha qismini cheklab olishini ko’rib chiqamiz. Taxminan iste’molchi kirimi oyiga 
1000$ va uning hammasi Pepsi va pitsaga ketadigan bo’lsin. Pepsi narxi 2$, pitsaniki 
10$.
6.1-rasmdagi jadval iste’molchi sotib olishi mumkin bo’lgan pitsa va Pepsining 
ko’plab kombinatsiyalarining ayrimlarini ko’rsatadi. Jadvalning birinchi qatori, agar 
iste’mol pizzaga o’zining barcha daromadini sarflasa, u oy davomida 100 ta pizza 
yeyishi, lekin u hech qancha Pepsi sotib olish mumkin emasligini ko’rsatadi. Ikkinchi 
qatorga boshqa ehtimolni ko’rsatadi, iste’mol to’plami: 90 ta pitstsa va 50 pint pepsi, va 
hokazo. Jadvaldagi har bir iste’mol to’plami aniq $ 1000 turadi.
6.1-rasmdagi grafik iste’molchi tanlashi mumkin bo’lgan iste’mol to’plamlarni 
ko’rsatadi. Vertikal o’q Pepsi pintlari sonini va gorizontal o’q pizza sonini o’lchaydi. 
Bu rasmda uchta nuqta belgilangan. A nuqtada iste’molchi hech qancha Pepsi sotib 
oladi va 100 pizza iste’mol qiladi. B nuqtada iste’molchi hech qancha pizza sotib oladi 
va 500 pint Pepsi iste’mol qiladi. C nuqtada iste’molchi 50 pizza va 250 pint Pepsi sotib 
oladi.