6-Mavzu: Ilmiy uslub. Sohaviy terminlarning leksik xususiyatlari

“Oq ajal”

Giyohvandlik nima? Kasalikmi yoki jinoyat?
Giyohvandlik - turli xil narkotik moddalar ta’siriga odam organizmining o‘rganib qolishi natijasida yuzaga keladigan og‘ir kasallikdir.
Giyohvandlikning xalqaro atamasi “narkomaniya” deyilib, bu so‘z yunoncha “narke” - karaxtlik, harakatsizlik, “maniya” - aqldan ozish ma’nosini anglatadi. Chunonchi, narkotik moddani qabul qilgan odam karaxt bo‘lib, harakatsizlanib, fikrlash, aqliy faoliyat qobiliyatlarini yo‘qotadi.
Odam organizmining biologik xususiyatlaridan biri shundan iboratki, u ba’zi moddalarni ketma-ket, bir necha marta qabul qilishi natijasida ularning ta’siriga o‘rganib qoladi. Oqibatda u mazkur moddani muntazam ravishda qabul qilib turishga intiladi, bu moddani qabul qilmagan paytda o‘zini yomon his etadi, ya’ni bu moddaga nisbatan mute bo‘lib qoladi.
Odam organizmining o‘rganib, mute bo‘lib qolish xususiyati ayniqsa narkotik moddalarga nisbatan kuchli bo‘ladi. Oqibatda odamda narkomaniya kasalligi vujudga keladi. Shuningdek, spirtli ichimliklarga o‘rganib qolish tufayli alkogolizm, tamakiga, nosga o‘rganib qolish natijasida kashandalik holatlari yuzaga keladi.
XX asrning oxirgi choragida avj olgan giyohvandlik XXI asrning vabosiga aylanib borayotgani Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan e’tirof etildi va bu ijtimoiy illatga qarshi kurashni kuchaytirish bo ‘yicha
qaror qabul qilindi. Shu bois hozirgi kunda jahon mamlakatlari, jumladan O‘zbekiston Respublikasi keng jamoatchiligi oldiga qo‘yilgan eng dolzarb muammolardan biri giyohvandlikning oldini olishdan iboratdir.
1-topshiriq. Quyidagi terminlar asosida ilmiy uslubga xos matn tuzing. Ilmiy uslubning o‘ziga xos xususiyatlarini tushuntiring.
Aksiya, limit, inflatsiya, audit, sug‘urta, soliq, sof foyda, buxgalteriya, kredit, balans, avans, valyuta, auditor, bank, sarmoya, bankrot, bank hisobvarag‘i, byudjet, valyuta bozori, moliya.
2-topshiriq. Gazeta va jurnaldan ta’lim yoki madaniyat mavzusidagi maqolani o‘qing, til xususiyatiga ko‘ra boshqa nutq uslubidan farqlanishini izohlang va daftaringizga yozing.

1- mashq. Matnni ko‘chiring. Qaysi nutq uslubiga mansub ekanligini va o‘ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang.

Atomlar kimyoviy bo‘linmaydigan zarralardir. Bir xil turdagi atomlardan tashkil topgan moddalar oddiy moddalar deyiladi. Ularga vodorod va kisloroddan tashqari grafit, oltingugurt hamda barcha turdagi metallar: temir, mis, magniy va boshqalar kiradi. Har xil turdagi atomlardan tashkil topgan moddalar murakkab moddalar deyiladi. Suv, karbonat angidrid, mis (II) oksidi shular jumlasidandir.

2- mashq. Matnni o‘qing, mazmunini so‘zlab bering. Gaplarni qaysi nutq uslubiga mansubligini va o‘ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang.

Ultra tovushlar kashf etilgunga qadar har qanday tovushni qabul qilish vositasi insonning eshitish a’zosi bo‘lgan quloq deb hisoblangan. Tovush to‘lqinlarining vujudga kelishi va tarqalishi bilan bog‘liq hodisalar akustik hodisalar deb yuritiladi. Hozirgi paytda tovushning havodagi tezligi normal sharoitda 33m/sekundga teng bo‘lsa, suvdagi tezligi 1500 m/sekund, po‘latda esa 6000 m/sekund ekanligi o‘lchov asboblari yordamida aniqlangan.