6- ma’ruza Parchin mixli birikmalar. Turlari, qo’llanilishi. Parchin mixli choklarni hisoblash. Tig’izlik asosidagi birikmalarni hisob­lash. Yelimli va kavsharli birikmalar

Presslangan birikmalarni hisoblash

Presslangan birikmani hisoblashda loyihachining asosiy vazifasi, berilgan kuch va momentlarga asoslanib, tig’izlikning talab etilgan qiymatini aniqlash hamda GOST dan unga mos keladigan qiymatni tanlashdan iborat.

Odatda, presslangan birikmaga burovchi momenthamda val o’qi bo’ylab yo’nalgan kuch ta’sir qilishi mumkin. O’q bo’ylab yo’nalgan kuch Fa ta’siridan detallarning bir-biriga nisbatan qo’zg’almasligini ta’minlash uchun ularning urinish sirtidagi ishqalanish kuchi ta’sir etuvchi tashqi kuchga teng yoki undan katta bo’lishi kerak:

• bu yerda: p-urinish sirtidagi solishtirma bosim; K≈1,5…2 – zahira koeffisiyenti

• 6-rasm. Tig’izlik hisobiga hosil qilingan birikmani hisoblash tarhi

• Birikmaga burovchi moment ta’sir etayotgan bo’lsa, uning mustahkamlik sharti quyidagicha ifodalanadi:

• T va Fa birgalikdagi ta’sirida

• Agar presslangan birikmaga qo’yilishi mumkin bo’lgan eguvchi momentning qiymatini aniqlash talab etilsa, quyidagi munosabatdan foydalaniladi (7-rasm):

• 7-rasm. Tig’izlik hisobiga hosil qilingan birikmaning eguvchi moment bilan yuklanishi

• Yelimli va kavsharli birikmalar
• Yelimlash va kavsharlash orqali biriktirish payvandlashdan ancha oldin qo’llanilgan. Kavsharlash bundan 3…5 ming yil oldin qo’llanilgani ma’lum.
• Konstruksiyasi bo’yicha kavsharli va yelimli birikmalar payvand birikmalargi o’xshash bo’ladi (8-rasm). Yelimlash va kavsharlashning payvandlashdan farqli tomoni ular nafaqat bir jinsli detallarni balki turli jinslilarinin ham biriktirish imkonini beradi, masalan: po’lat alumin bilan; metallar shisha, grafit, farfor bilan; plastmassalar, yog’och, rezina va x.k.

• 8-rasm. Kavsharli va yelimli birikmalar

• Yelimlash va kavsharlashda biriktirilayotgan detallar chetlari eritilmaydi, bu esa ularning o’lchami va rasmini aniq saqlanish imkonini beradi.
• Yelimlash va kavsharlashning mashinasozlikda qo’llanilishi oshib bormoqda, chunki yangi konstruksion materiallarni (masalan, plastmassa) va yuqori mustahkamlikka ega legirlangan po’latlar joriy etilishi. Kavsharlashlash avtomobillar va traktorlar radiatorlari, suyuqlikli reaktiv dvigatellar yonish kameralari, turbinalar parragi, yoqilg’i va moy quvurlarida qo’llaniladi.
• Yelimlash va kavsharlash asbobsozlikda ham keng qo’llaniladi.

• Kavsharlash
• Kavsharli birikmaga 9-rasmda misollar keltirilgan.

• 9-rasm. Kavsharli birikmaga oid sxemalar

• Kavsharli birikmalar detal materiali va kavshar orasidagi kimyoviy bog’lanishi natijasida hosil qilinadi. Kavsharning (qalay) erish harorati detalning materialining erish haroratidan past bo’ladi, shuning uchun kavsharlash chog’ida detal o’z qattiqliginin saqlaydi. Kavsharlashdan oldin detallar yuzi yaxshilab tozalanadi.

• Kavsharlash paytida kavshar va detalnin qizdirish payalnik, gaz gorelkasi, yuqori chastotali tok, termik pechlar yordamida amalga oshiriladi.
• Detallar sirti oksidlanishining zararli ta’sirinin kamaytirish uchun maxsus flyuslar (bor asosidagi, xlorli rux, kanifol) qo’llaniladi; folgali plastinalar, tasmalar yoki flyus aralashmali pastalar.
• Kavshar sifatida toza metallar va ularning qotishmalari qo’llaniladi. Asosan qalay, mis, kumush asali qotishmalar qo’llaniladi.
• Kavsharli birikmalarni mustahkamlikka hisoblash payvand birikmalarni hisoblashga o’xshash bo’ladi. Masalan, uchma-uch birikma uchun (10-rasm, a),

• Ustma-ust birikma uchun (10-rasm, a),

• 10-rasm

• Yelimlash
• Yelimli birikmalar konstruksiyasi kavsharli birikmalar konstruksiyasiga o’xshash bo’ladi, bunda kavshar o’rnida yelim ishlatiladi, birikmani hosil qilishda detallar qizdirilmaydi. Birikma suyuq yelimning qotishi jarayonidagi adgeziya kuchi hisobiga hosil qilinadi. Yelimlar sifatida maxsus (rezinali) yelimlar (keramika, yog’och, plastmassa) va universal yelimlar (BF).
• Yelimlashdan oldin detallar sirti tozalanadi.
• Yelimli birikmaning mustahkamligi sezilarli darajada yelimli qatlam qalinligiga bog’liq. Tavsiya etiladigan qiymat 0,05…0,15 mm. Yelimli qatlam qalinligi yelimning qovushqoqligi va yelimlashdagi bosimga bog’liq. Yelimli birikmalar siljishga yaxshi, uzilishga esa yomon ishlaydi. Shuning uchun ustma-ust biriktirish ma’qulroqdir. Mustahkamlikni oshirish uchun yelimli birikmalarni rezbali, payvand va parchin mixli birikmalar bilan kombinasiyalashtiriladi.
• Yelimli birikmalar mustahkamlikka kavsharli birikmalarni mustahkamlikka hisoblash ifodalari orqali amalgam oshiriladi. Yelimli birikmaning sifati nafaqat mustahkamligi balki, suvga bardoshligi, issiqbardoshligi va boshqa ko’rsatkichlari bilan xarakterlanadi.

Эътиборингиз учун раҳмат!