4-mavzu. Gaz taqsimlash mexanizmi

МакКаллум tizimida esa gilzalar aylanadi. Bu tizim 1930 yillar angliyada samolyot dvigatellarida qo’llanilgan.
 
Ba’zi ikki taktli dvigatellarda klapansiz,yani zolotnikli gaz taqcimlash tizimi bo’lib, bu jarayon 
porshen yordamida bajariladi.Kamchilligi: silindrni tulgazishda aralashmaning bir qismi chiqarish 
oknosi orqali chiqib kеtadi,natijada yonilg`i sarfi oshadi va dvigatеlning samaradorligi kamayadi; 
mavjud oknolar soni porshеnning ish yo`lini kamaytiradi; silindr ishlatilgan gazlardan yaxshi 
tozalanmaydi, natijada aralashma bilan tulgazish sharoiti yomonlashadi. Ikki taktli dvigatеllar 
mototsikllar va puskachlarda qo`llanilmoqda. 
Avtomobil dvigatellariga asosan klapanli gaz taqsimlash mexanizmi o’rnatilgan.Yonilg`i 
aralashmasini, yoki tozalangan havoni silindrlarga uzatib beruvch klapanlar kirituvchi, ishlatilgan 
gazlarni silindrdan tashqariga chiqaruvchilari esa chiqaruvchi klapanlar deyiladi.Har bir silindrda 
bitta (yoki ikkita) kiritish va bitta (yoki ikkita) chiqarish klapani bo’lib, taqsimlash valining 
mushtchalari soni shu klapanlar soniga teng bo’ladi
GTM klapanlari joylashivuga ko’ra 2 xil:
klapanlari yonda, blok-karterda joylashgan (o’tgan 

---

asrda, 2.a-rasm) va yuqorida -blok kallagida joylashgan (hozirda,4.2,b,v,d- rasm lar) bo’lishi 
mumkin.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2- rasm. Klapanlari har xil joylashgan gaz taqsimlash mеxanizmi. 
a) klapanlar yonda; b,v,d) klapanlar yuqorida. 
1-klapan o’rindig’i; 2-klapan; 3-
yo`naltiruvchi vtulka;4- prujina; 5,14- suxariklar; 6,12- likopchalar; 7- rostlash vinti; 8- 
kontrgayka; 9-turtkich; 10- gaz taqsimlash vali mushtchasi; 11-manjеta; 13-vtulka; 15- silindrlar 
kallagi; 16-stopar halqa; 17- koromislo; 18-koromislo o`qi; 19-shtanga. 
Klapanlari yonda joylashgan gaz taqsimlash mexanizmi asosan karbyurtorli va gazli 
dvigatellarda ishlatilgan, chunki siqish darajasini 7,5 dan oshirib bo’lmaydi. Taqsimlash vali 
(2,a- rasm) harakatni tirsakli valdan oladi,val aylanganda uning mushtchasi 1 rostlash vintli va
turtkich 2 orqali klapan 3 ga ta’sir etadi.
Afzalligi: konstruksiyasi sodda, shovqin kam.Kamchilligi: yonilg’i yo’li murakkabligidan 
silindrlarni yoqilg’i bilan to’ldirish qiyin,natijada dvigatelning quvvati boshqa 
konfiguratsiyalarga nisbatan sezirarli kam. Bundan tashqari ishlatilgan gazlarning uzoq yo’l 
bosishi natijasida og’ir sharoitda ishlayotgan dvigatellar tez ortiqcha qizib ketadi.. Klapanlari 
yonda joylashgan dvigatellar asosan 1950 yillargacha ishlab chiqilgan,keyin ommaviy tarzda 
klapanlari yuqorida joylashgan GTM lar dvigatellarga o’tilgan.