4-2 ions in natural waters by titration of lead salts in the presence of dithizone

Loyqa o’lchagich bo’yicha suyuqlik balandligi, mm	SO4^2- miqdori, mg/l	Loyqa o’lchagich bo’yicha suyuqlik balandligi, mm
SO4^2- miqdori, mg/l
140	20	45	55
120	22.5	41	60
100	25	37	65
95	27.5	35	70
85	30	33	75
75	35	32	80
65	40	31	85
50	50

d)Agar nefelometrlashda suyuqlikning probirkadagi balandligi 32 mm dank am bo’lsa unda SO₄^2- miqdorini quyidagi aytilgan hajmiy yo’l bilan topiladi. Tekshirilayotgan suvdagi SO₄^2- miqdori haqida taxminiy fikrlashda suvga bariy xlorid eritmasi qo’shilganda hosil bo’luvchi cho’kma haqida tasavvur beradi. Tekshirilayotgan suvning 5 ml ga probirkada xlorid kislota 1:1 dan 3 tomchi va bariy xloridning 2.5 % eritmaidan 10-15 tomchi solinadi.

Cho’kma xarakteriga qarab sulfat – ioni iqdorini aniqlash

Cko’kma xarakteri	SO4^2- miqdori, mg/l
Kuchsiz loyqalanish, bir necha minutdan keyin paydo bo’ladi	1 – 10
Kuchsiz loyqalanish, tezda paydo bo’ladi	10 – 100
Kuchli loyqalanish	100 – 500
Cho’kma, probirka ostida tezgina paydo bo’ladi	500 dan yuqori

I.8.Kimyoviy tahlilning instrumental va noinstrumental usullari
Moddaning kimyoviy tarkibini aniqlashda qo’llaniladigan usullar qanday jarayonlarga asoslanganiga qarab kimyoviy, fizik – kimyoviy va fizik usullarga bo’linadi. Analioz usullari moddaning xabar (signal) yoki analitik xabar deb ataluvchi fizik – kimyoviy xossaalrining uning tabiatiga va tekshiriluvchi namunadagi miqdoriga bog’liqligidan foydalanishga asoslangan. Kimyoviy analizning klassik usullaridan bunday xabar tariqasida yo cho’kma massasi (gravimetrik usul) yoki reaksiya uchun sarflangan reaktiv hajmi (titrimetrik usul) xizmat qiloadi.
Texnikaning jadal rivojlanishi moddani tekshirish usullariga tobora yangi talablar qo’ymoqda. Yaqin vaqtlarga qadar modda tarkibida 10.2-30-40 % gacha konsentratsiyada bo’ladigan qo’shimchalarni aniqlash bilan cheklanish kifoya edi. Keyingi vaqtlarda atom materiallari sanoatning paydo bo’lishi va jadal rivojlanishi, shuningdek, qattiq, olovbardosh va boshqa maxsus po’lat hamda qotishmalar ishlab chiqarishning o’sishi analitik usullar sezgirligini 10.5-10.8 % gacha oshirishni talab qiladi, chunki qo’shimchalarning shu darajadagi kam miqdorlari ham materiallar xossalarini o’zgartirishi va ba’zi texnologik jarayonlar yo’nalishini buzishi mumkinligi aniqlandi. Keyingi vaqtlarda yarim o’tkazgichlar sanoatining rivojlanishi munosabati bilan moddalarning tozalik darajasiga va analiz usullarining seazgirligi tobora katta talablar qo’ymoqda.
Fizik – kimyoviy analiz usullarining xatoligi klassik usullarnikiga nisbatan kattaroq bo’lib, 2-5 % ni tashki etadi. Ammo shuni e’tiborga olish kerakki, klassik usullarda fizik – kimyoviy usullardagiga nisbatan modda katta konsentratsiyalarda bo’lishi talab etiladi. Aniqlanuvchi komponentning miqdori kam bo’lganida (10-3 % va kamroq) analizning klassik usullaridan foydalanib bo’lmaydi. Shunga qaramay anlizning kimyoviy usullari o’z ahamiyatini yo’qotmagan. Xususan modda miqdori ko’p bo’lganida, tekshirish yyuqori aniqlikni talab etganida hamda vaqt bemalol bo’lganda (masalan, tayyor mahsulotlar analizida, arbitraj analizda, etalonlar tayyorlashda) kimyoviy analiz usullari beqiyosdir. Fizik – kimyoviy analiz usullarining muhim kamchiligi ularda etalonlar va standart eritmalarning (namunalrning) zarurligidir. Analizlarning to’g’ri chqishi ularning sifatiga, tarkibi qay darajada ma’lumligiga va ular tarkib jihatdan tekshiriluvchi namunaga naqadar yaqinligiga to’la bog’liq bo’ladi. Fizik – kimyoviy analizning asosiy usullari quyidagilar:

1. 
   Spektral yoki optik usullar;
   
2. 
   Elektrokimyoviy usullar;
   
3. 
   Xromatografik usullar;
   
4. 
   Radiometric usullar;
   
5. 
   Mass – spektrometrik usullar.
   

Bular bilan bir qatorda elektrokimyoviy tahlil, vromatografik va radiometric tahlil usullari mavjuddir. Instrumental (fizik – kimyoviy) tahlilda konsentratsiyani bilvosita, darajalangan grafik usulda, qo’shish usulida, molyar xossalar taqqoslash va titrlash usullarida aniqlanadi.
Analitik kimyo amaliyotida fizik – kimyoviy analizning quyidagi bevosita miqdoriy aniqlash usullari eng ko’p ishlatiladi:

1. 
   Darajalangan grafik usuli;
   
2. 
   Taqqoslash (standart) usuli;
   
3. 
   Qo’shish usuli. Bularning hammasida standart namunalar (yoki eritmalar)dan foydalaniladi.
   

Darajalangan grafik usuli. Moddaning aniq konsentratsiyali standart eritmasidan turli xil konsentartsiyali eritmalar tayyorlanadi, tayyorlangan eritmalar xossalarining qiymatlari asbobda o’lchanadi va odatda y=f(c) koordinatalarda darajalangan grafik tuziladi (bu yerda: c – standart namunadagi (eritmadagi) aniqlanuvchi komponentning konsentratsiyasi). So’ngra ayni sharoitning o’zida tekshirilayotgan namunaning xossalari ham o’lchanadi va darajalangan grafikka taqqoslab, tekshirilayotgan moddaning konsentratsiyasi topiladi. Darajalangan grafikdagi konsentratsiyalar oralig’i tekshiriluvchi kkonsentartsiyalar sohasini o’z ichga olishi, standart namunaning (eritmaning) tarkibi esa tekshiriluvchi namuna tarkibiga yaqin bo’lishi kerak.
Qo’shish usulida avval namuna analitik signali intensivligi o’lchanadi, so’ngra namunaga konsentratsiyasi Cst bo’lguncha standart eritmadan ma’lum hajmda qo’shiladi va signal intensivligi yana o’lchanadi.Agar namuna signali intensivligi Jx, namunaga standart eritma qo’shilgandan keying signal intensivligini Jx + st deb belgilasak, u holda Jx = A ∙ Cx bo’ladi, bundan Jx + st = A (Cx + Cst) kelib chiqadi.

Tenglama ko’pincha grafik usulda yechiladi. Taqqoslash usuli (standart usul). Bu usuldan tarkib – xossa bog’liqlik grafigi to’g’ri chiziqli ko’rinishda bo’lganida va koordinaata o’qlarining boshidan o’tganida foydalaniladi. Asbobda standart va tekshiriluvchi eritmalar xossalarining qiymatlari o’lchanadi. Bunda standart va tekshiriluvchi eritmalar konsentratsiyalrining nisbatlari xarakteristikalar nisbatlariga teng bo’ladi:
Cst/Cx = Jst/Jx

Standart usulining aniqligi darajalangan grafiklar usulinikiga nisbatan kamroq bo’ladi va unda asosan standartlarni o’lchash uchun foydalaniladi.
Molyar xossalar usuli. Bunda bir necha standart namunalar yoki eritmalar analitik signalinining intensivligi o’lchanadi va molyar xossa, ya’ni moddaning 1 mliga mutanosib nalitik signal intensivligi hisoblab chiqiladfi.
A = J/C
So’ng ayni shu sharoitda tekshiriluvchi komponentning konsentratsiyasi hisoblab topiladi. Ushbu usulda aniqlanuvchi konsentratsiyalar sohaida
J = A ∙C
Bog’liqligiga qat’iy rioya qilinadi.
Titrlash usullari. Bu usullarda titrlah davomida analitik signal J ning intensivligi o’lchab boriladi va J – V koordinatalarda titrlash egri chizig’I tuziladi. Titrlash egri chiziqlari ikki xil bo’ladi:

• 
  Integral titrlash egri chiziqlari;
  
• 
  Differensial titrlash egri chiqizlari.