3-seminar mavzu: O'rta osiyo arab xalifaligi tarkibidagi tarixiy geografiyasi. Reja

devoni qozi,  devoni ziyo,  devoni mamlakai xos (davlat m ulklarini 
boshqargan),  devoni vaqf mavjud  b o ‘lgan.  B archa devonlarning
110

viloyat va shaharlarda bo'lim lari b o ‘lib,  hokimlarga bo'ysungan. 

Faqat  devoni barid m uassasalari m arkaziy davlatga bo'ysungan. 
X uroson  sipohiylari  bevosita  am ir  va  vazirga  tobe  b o ‘lgan. 
Shaharlar  maxsus  raislar  tom onidan  boshqarilgan.  Amaldorlar 
orasida ruhoniylam ing nufuzi yuqori b o ‘lib,  ular shayxuhslomga 
itoat qilganlar.
Seyiston,  X orazm ,  G aijiston,  G ‘uzg‘on,  G ‘azna,  X uttalon, 
C hag'oniyon,  Isfijob  kabi  viloyatlar  o ‘z  hokim lari  tom onidan 
boshqarilib, markazga xirojni m untazam  to ‘lab turmaganlar.  Ular 
markaziy hokim iyatdan mustaqil b o ‘lishga intilganlar.
Som oniylar  q o ‘shinlari  m u n tazam   va  m ahalliy  hokim lar 
qo ‘lidagi ixtiyoriy yollangan lashkardan tashkil topgan edi.
996  yilda  qoraxoniylar  M ovarounnahrga  tom on  navbatdagi 
hujum  boshlaydilar.  Ularga N asr ibn Ali boshchilik qiladi.  Nuhga 
yordam   berish  uchun  Sobuqtakin  C hag'oniyon,  G ‘uzg‘on  va 
Xuttalon hokimlarining birlashgan qo‘shinlaridan iborat katta kuch 
bilan  Keshga etib  keladi.  N uhning h am  o ‘z qo'shini bilan  unga 
qo'shilishini talab  qiladi.  Bu  som oniylar am irining  hukm dorlik 
huquqlarini mensimaslik va ochiqdan-ochiq unga qarshi chiqish 
edi.  N uh,  shubhasiz,  bundan bosh tortadi va farmoyish yuborib, 
Sobuqtakinni Buxoroga chaqirtiradi.  Bunga javoban Sobuqtakin 
qo'shin yuborib Buxoroni egallaydi.  So'ngra u qoraxoniylar bilan 
muzokaralar olib boradi.  Natijada ular o ‘rtasida shartnoma tuzilib, 
unga muvofiq Sirdaryo havzasi qoraxoniylar qo‘liga o ‘tadi.  Sobuq­
takin  esa  A m udaryodan janubdagi  yerlar,  shu jum ladan  Xuro- 
songa  hukm dor b o ‘lib  oladi.  Som oniylarga  M ovarounnahrning 
markaziy  qismigina  beriladi,  xolos.  B iroq  k o ‘p  vaqt  o ‘tm ay 
qoraxoniylar Buxoroni bosib oladilar.  G archi somoniylar to  1005 
yilgacha Samarqand va Buxoroni qaytarib oUshga uringan bo ‘lsa- 
lar-da,  am m o  999  yilda  Buxoroning  N asr  Eloqxon  tom onidan 
zabt  etilishi  bilan  som oniylar  hukm ronligi  barham   topgan  edi. 
Shunday  qilib,  X  asr  oxirida  som oniylar  davlati  o ‘rnida  ikkita 
yangi  davlat  tashkil  topdi:  biri  Q oshg‘ardan  Am udaryogacha 
cho'zilgan  Sharqiy Turkistonning  bir qism ini,  Yettisuv,  Shosh,
i l l

Farg'ona va qadimgi Sug'dni o ‘z ichiga olgan qoraxoniylar davlati 

b o ‘Isa,  ikkinchisi  shim oliy  H indistondan  Kaspiy  dengizining 
jan u b iy   qirg‘oqlarigacha  b o ‘lgan  viloyatlarni  qam rab  olgan