3-mavzu. Jahon dinlari: buddizm va xristianlik Reja

Xristianlikning Sharqqa tomon tarqalishi, О‘zbekistonda xristian cherkovining tutgan о‘rni. XI asrning oxirida xristianlikniig Sharqqa tomon harakati va tarqalishi ommaviy tus oldi. Bu dinni mahalliy aholi orasida tarqatuvchilar Sharqning ayrim viloyatlariga ilgariroq kirib borganlar. 280 yildayoq Talos (Merke) da xristian cherkovlari qurilgan bо‘lib, Samarqandda (301 yildan), Marvda (334 yildan), Hirotda (430 yildan), Xorazmda, Marida va Markaziy Osiyoning boshqa shaharlarida yepiskoplik, kafedra, missiyalar, keyinchalik Samarqandda, Marvda (430 yillar), Hirotda (558 yillar) 6-12 yepiskopliqsan iborat diniy hududiy jamoalar, birlashmalar bо‘lgan. Xurosonliklar va sug‘diyonaliklar buddistlar, zardushtiylar, moniylar bilan bir qatorda xristianlar ham bо‘lgan. Ular qoraxitoylar va sosoniylarga qaram yerlarda ta’qib qilinganlar.

О‘rta Osiyo hududida islom tarqatilgan davrlarda bu din bilan xristianlik о‘rtasidagi kelishmovchiliklar keskinlasha boshlagan. Biroq, X asrgacha Samarqand, Xorazm, Toshkent viloyatlarida xristianlarning manzilgohlari bо‘lgan. Haggo Beruniy yashagan davrda ham (973-1050) Marvda pravoslav mitropoliyasi bо‘lgan.

Ana shu davrda xristianlik Kavkazda ham tarqala boshlagan. Armaniston (301 yil) va Gruziyada (318 yili) davlat diniga aylangan. Kavkaz Albaniyasi hududida esa (hozirga Ozarbayjon va Janubiy Dog‘iston xududi) IV-VIII asrlarda hukmron din hisoblangan.

О‘sha davrdagi kо‘pdan-kо‘p va bir-biriga qarshi kurashayotgan dinlar orasidaga Sharqning hukmronlari tomonidan eng kо‘p homiylik kо‘rsatilgan din xristianlikning sharqiy yо‘nalishi bо‘lmish nestorianlik bо‘lgan. Xalif saroylarida nestorianlik patriarxlariga butun sharq xristianligining homiysi sifatida qaralgan, patriarxning qarorgohi esa Konstantinopoldan Bag‘dodga kо‘chirilgan. Nestorianlar xristianlikni Turkistonda, Amurgacha bо‘lgan Shimoliy va g‘arbiy Xitoyda targ‘ib qilganlar. Nestorianlikning Markaziy Osiyodagi tayanchi va islomga karshi kurashdagi markazi 1257 yildan sо‘nggina о‘z faoliyatini tо‘xtatgan Samarqand mitropoliyasi bо‘lgan.

Hozirgi mustaqil О‘zbekistonda 130 dan ziyod millat va elat yashaydi. Bular orasidagi dindorlar 16 konfessiyaga, ya’ni diniy uyushmaga e’tiqod qilishadi. Bular doirasida islomdan sо‘ng 2-о‘rinni xristianlikning pravoslaviye oqimi egallaydi. Uning bir necha cherkovi va markaziy uyushmasi, chunonchi baptist, iyegovist, adventist kabi sektalari bor.

О‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga asoslanib ishlab chiqilgan vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar tо‘g‘risidagi yangi tahrirda e’lon qilingan konunga asosan respublikadagi barcha diniy uyushmalar erkin, oshkora, teng huquqli tarzda faoliyat kо‘rsatmoqdalar. Bu huquq va erkinliklar qonun bо‘yicha kafolatlangan.

Respublikamizdagi barcha konfessiyalar orasida totuvlik. hamjihatlilik mavjud bо‘lib, xalqimizni tarbiyalashga, tinch va xavfsizlikni saqlashga xristianlik jamoalari ham salmoqli hissa qо‘shmoqdalar.
Takrorlash uchun savollar

1. Buddizm ta’limoti qachon, qayerda paydo bо‘lgan?

2. Buddaviylikning qanday yо‘nalishlari bor?

3. Xristianlik qachon va qayerda paydo bо‘lgan?

4. О‘zbekiston hududiga xristianlik dini qachon kirib kelgan?

1^ Исо номига қўшилган «Масих» сўзи қадимий яҳудий тили – ивритдаги мешиах сўзидан олинган бўлиб, «силанган» ёки «сийланган» маъноларини билдиради.