|
Fе‟lning asоsiy LMGlari. LMGda markaz va qurshоv lеksеmalari. Fе‟llar anglatgan qatоr ma‟nоlariga ko„ra turli mazmuniy guruhlarga bolinadi. Harakat, holat, nutq, tafakkur, munosabat.
14.Qo’shma gap.
15.Sintaktik tahlil (qo’shma gap turlari bo’yicha).
Қўшма гап таҳлилида қуйидаги амалий тартибга риоя этиш тақозо этилади:
а) танланган қўшма гап доскага ёки дафтарга ёзи- лади, ифодали ўқилади ва тиниш белгилари қўйилади (тиниш белгиларини қўйишда қийинчилик ёки иккила- ниш туғилса, гапнинг таҳлилй тўлиқ тугаллангандан сўнг ёки таҳлил жараёнида қўйиб борилади);
б) қўшма гап таркибидаги содда гаплар аниқлана- ди, ҳар бир содда гапнинг предикатив ядроси (иккн составли гап шаклида бўлса, эга ва кесим, бир состав- ли гап шаклида бўлса, кесими) белгиланади. Сўнгра ҳар бир содда гап чегараси ажратилиб, орасига вер- тикал жуфт чизиқ қўйилади ва улар рақам билан но- мерланади;
в) қўшма гап компонентларининг ўзаро боғланиш усуллари белгиланади, боғловчи воситалар аниқланади, содда гапларнинг бир-бирига муносабати ва боғловчи воситалари орқали қўшма гапларнинг турлари аниқ- ланади;
г) қўшма. гапларнинг ҳар бир тури (боғланган, эр- гашган, боғловчисиз қўшма гаплар) ўз ичкн грамма- тик ва семантик хусусиятларига кўра алоҳида таҳлил этилади;
д) таҳлил этилган қўшма гап ҳар бир турининг схе- маси чизилади. Схемада ҳар бир гапнинг структура ва семантик муносабатлари инобатга олинади.
16.Uslubiyat.
Hozirgi o‘zbek adabiy tilida ilmiy, badiiy, publitsistik, rasmiy, so‘zlashuv kabi nutq uslublari leksik, morfologik, sintaktik va boshqa belgilari bilan o‘zaro farqlanadi.
Stilistika bizning bilimimizni tilning funksional aspekti va nutq uslublarining lingvistik muammolari, ularning o‘zaro munosabati haqida bilimlar bilan boyitadi. Stilistika sof amaliy ahamiyatga ham ega: stilistikani o‘rganish, uning tamoyil va qonun-qoidalarini bilish nutq madaniyatini oshirishda muhim omildir. Shunga ko‘ra, stilistika jamiyatning lingvo stilistik madaniyatini oshirishga xizmat qiladi, til faktlariga baho berishga o‘rgatadi, mazmun va aloqa situatsiyasiga most til vofitalarini tanlash ko‘nikmalarini yaratishga ko‘maklashadi.
Stilistika til vositalarining ekspressivlik belgisi, ularning nutq uslublariga xoslanish darajasini o‘rganishi, leksika, frazeologiya, morfologiya, sintaksisning sinonimik variantlarini aniqlashiga ko‘ra milliy nutq madaniyatining nazariy asosini tashkil qiladi. Umuman, stilistika nutq madaniyatining ko‘pgina murakkab va turli tuman masalalarini hal qilishning Amaliy mashg’ulotlar
ilmiy asosidir. Nutq madaniyati ahamiyatining osha borishi stilistikaning nazariy va amaliy muammolarini mukammal o‘rganishni taqozo etadi.
Tilshunoslikda, til va nutqning farqlanishi stilistikaning mustaqil fan sifatida shakllanishiga olib keldi. V Kumboldt, Boduen de Kurtene, G.O.Vinokur, L.P.Yakubinskiy, V.V.Vinogradov, N.Y.Shvedova, chex tilshunosligi maktabining vakillari va boshqa tilshunos olimlar nutqini o‘rganish masalasiga katta e’tibor berdilar. Adabiy tilni o‘rganish, uning normalarini belgilash zaruriyati tufayli nutqning ijtimoiy aspektiga, ayniqsa, rus va chex tilshunosligida muhim ishlar qilindi.
Tadqiqotchilar stilistikaning o‘rganish obekti til stillari, leksik, grammatik sinonimiya hamda til vositalarining ma’no va qo‘llanish imkoniyatlarini tekshirish deb bilsalar ham, lekin bularni yoritishda, klassifikatsiya qilishda, til vositalarining stilistik va emotsional-ekspressiv bo‘yoqlarini tushunishda bir-birlaridan farq qiladilar.
Akademik V.V.Vinogradov stilistika bahsida bir-biri bilan uzviy aloqador, lekin vazifalari turlicha bo‘lgan uchta tekshirish aspektini farqlash zarur, deb uqtiradi. U stilistikani 3 qismga ajratadi: 1) tilning funksional stillarini o‘rganuvchi stilistika (strukturnaya stilistika); 2) turli janrlarning semantik va ekspressiv-stilistik xarakterlarini hamda og‘zaki va yozma nutq orasidagi farqni tekshiruvchi nutq stilistikasi (stilistika rechi); 3) adabiy yo‘nalishlar, badiiy asar hamda yozuvchi uslubini tadqiq etuvchi badiiy adabiyot stilistikasi.
Demak, stilistika har biri o‘z muayyan stilistik belgi-sifatlarga ega bo‘lgan stillarni o‘rganadi. Masalan, funksional stilistika ilmiy, rasmiy, publitsistik, badiiy stillarning o‘ziga xos xususiyatlari va ifoda vositalarini tekshiradi.
Milliy til stilistikasining mundarijasi birmuncha keng bo‘lib, u tilning barcha stilistik sistemasini tekshiradi. Bu stilistik sistema stillardan tashqari, tilning yozma va og‘zaki formalarini, adabiy va so‘zlashuv nutq ko‘rinishlarini ham o‘z ichiga oladi. Shunday qilib, stilistika til birliklaridan qaysi biri u yoki bu stilda, yozma yo og‘zaki nutqda ko‘proq ishlatiladi, degan masala bilan ham shug‘ullanadi. Bundan tashqari, stilistikaga fikr va maqasadni ifodalashda til vositalarining to‘g‘ri tanglab yoki tanlanmaganligi aniqlash hamda shut il vositalarini maqsadga muvofik tanlash va ishlatish yo‘llarni belgilash vazifalari yuklatiladi. Stilistikaning vazifasini bu tarzda sharhlash uning mundarijasini Yana ham kengaytiradi. Stilistikada sinonimiya masalalarini o‘rganish ham markaziy o‘rinni egallaydi. Ammo tildagi sinonimiyaning umumiy qonuniyatlarini o‘rganish stilistikaning obektiga kirmaydi. Stilistikada sinonimik munosabatlarning barcha ko‘rinishlari: so‘zlarning stilistik sifatlari, sintaktik konstruksiyalarining qo‘llanish xususiyatlari o‘rganiladi. Stilistik belgi-sifatlar til birliklarining barchasida mavjuddir. Fonetik, morfologik, sintaktik va leksik birliklar stilistikaning ham predmeti hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
