27-Mavzu. Asalari zararkunandalari

salarilarning umurtqali hayvonlar turkumidagi zararkunandalari
Asalarichilikda talay umurtqali hayvonlar ham zarar keltiradi. Shuning uchun asalarichilar bunday zararkunanda yirtqichlarni asalarizor yaqinida yo‘latmaydilar va qirib tashlaydilar. Lekin unutmaslik keraki, bir xil zararkunandalar nafaqat insonlarga, balki, qishloq xo‘jaligiga ham katta foyda keltiradi. Ular bir qator ekinlar kushandalarini yo‘q qilib, har xil kasalliklar tarqatuvchi viruslardan tozalashga yordam ham beradi. Bularning ayrim turlari juda nodir hisoblanib, respublika “Qizil kitobiga” kiritilgan. Binobarin, bu xil zarakunandalarga qarshi kurashishda, ularning foydali va zararli tomonlarini chuqurroq hisobga olib, so‘ngra muvofiqroq tadbiriy choralar qo‘rish lozimdir.
O‘zbekistonning tog‘li hududlarida oq tirnoqli tyan’-shan qo‘ng‘ir ayig‘i, suvsar, dala sichqoni, tushkanchik, uy mushugi kabi umurtqali hayvonlar asalarichilikka anchagina ziyon yetkazadi.
Umurtqali hayvonlardan asalni eng yahshi ko‘radiganlari orasida ayiqlar alohida ajralib turadi. Ayiqlar o‘rmonlarda va tog‘larda yashab, yovvoyi asalarilar inini juda tez topadi. Ular har qanday daraxt kovagidagi asalari inini buzib, daraxt po‘stlog‘ini kemirib, asalarilar chaqishini nazarga olmay, asalini olib eydi.
Suvsarlar, sobol, rassomaxalar suvsarlar oilasiga mansub yirtqich hayvon kabi yirtqichlar ham o‘rmon va tog‘larda yashab, asalarilarga katta qiron keltiradi. Bu hayvonlarga asalari zahri ta’sir etmaydi. Shuning uchun ular asalari uyasi devorlarini tirmalaydi va asalari oilasini bezovta qiladi.
Asalari zahri tipratikonlarga mutlaqo ta’sir etmaydi. Shuning uchun tipratikon qonidan zaharga qarshi har xil sivorotkalar tayyorlanadi.
Qish faslida asalari oilasiga har xil sichqonlar ham zarar yetkazadi. Sichqonlar shirinlik shaydosi, asalari oilasiga kirib olib, asal o‘g‘irlash maqsadida romlarni buzadi, perga va mumlarni nobud qiladi. Yoz faslida ham sichqonlarni asalning xushbo‘y hidi maftun etadi. Ba’zi bir kuchli asalari oilalariga sichqonlar kirib qolsa, ularni asalarilar chaqib tashlaydi va o‘ldiradi. O‘lgan sichqonlarni esa propolis bilan bekitib tashlaydi.
Talay qanotli do‘stlarimiz ham asalarilarga zarar yetkazadi. Ko‘k qarg‘a, qaldirg‘ochlar, chittaklar va tillarang bo‘zdaklar (kurqunaq) va shunga o‘xshash bir qator qushlar asalarichilikka beqiyos ziyon keltiradi. Ayniqsa, tillarang bo‘zdak asalarichilikning ashaddiy dushmanidir. Bu qush asalarizor atrofidagi simyog‘ochlar yoki daraxtlarga qo‘nib, uchib yurgan asalarilarni qirib tashlaydi. Xususan, erta bahorda yosh ona asalarilar urchish uchun chiqqanida, ularning ko‘plarini qirib tashlaydi. Qaldirg‘ochlar va chittaklar qishloq xo‘jaligining talay zararkunanda hasharotlarini yo‘qotib, katta foyda keltiradi, lekin ular ko‘p miqdorda asalarilarni ham tutib yeydi va o‘z bolalarini boqadi. Qanotli do‘stlarimiz bilan qarshi kurashganda, ularning nechog‘liq foydali va zararli tomonlarini bilib va o‘ylab tadbiriy choralar ko‘rish maqsadga muvofiqdir.