2. Sanoat portlovchi moddalari kislorod muvozanatini hisoblash

9.1-misol. Ammonit 6JV portlovchi moddasi zaryadi zichligi 900 kg/m³, portlash adiabat ko’rsatgichi k = 1,24 va portlash ko’rsatgichlar iquyidagicha bo’lsa ushbu portlovchi modda to’liq ish bajarish qobiliyati va portlash to’liq bajargan ishining portlash issiqligiga nisbati aniqlansin:
- portlashda hosil bo’ladigan gazlar hajmi 0,86 m³/kg;
- portlash issiqligi 3930 kJ/kg;
- portlash harorati 2600^оС (9.1-jadvalga qarang).
Masala yechimi. Dastlab quyidagi formula bo’yicha ko’rsatilgan zichlikdagi zaryad portlatilganda hosil bo’ladigan gazlar bosimini aniqlaymiz:
.
_{bunda α-portlash mahsulotlari xususiy hajmi bo’lib zaryad zichligi 1 g/sm3 dan kichik bo’lganda α=0,001V0 va zaryad zichligi 1 g/sm3dan katta bo’lganda α=0,0006V0 qilib olinadi.}
Portlashning to’la ish bajarish qobiliyati quyidagiga teng bo’ladi:
.
Portlash mahsulotlari atmosfera bosimigacha kengayishidagi to’liq FIK quyidagicha aniqlanadi:
.
Ba’zi bir portlovchi moddalarning portlash ko’rsatgichlari quyidagi 9.1-jadvalda keltirilgan.
9.1-jadval

Portlovchi modda	Portlashda hosil bo’ladigan gazlar hajmi, m^3/kg	Portlash issiqligikJ/kg	Portlash harorati, ^оС	Adiabat ko’rsatgichi
Ammiakli selitra	0,980	1424,6	1077	1,300
Trotil	0,728	3352,0	2677	1,240
Nitrogliserin	0,717	6159,3	3837	1,190
Ammonal	0,845	3938,6	3697	1,160
Geksogen	0,908	6285,0	3577	1,250
Ten	0,780	5907,9	3737	1,215
Qora porox	0,259	2459,5	2342	1,250
Qo’rg’oshin azidi	0,308	1596,4	3757	1,250
62% li dinamit	0,634	5028,0	3767	1,175

9.1-masala.Qora porox zaryadining zichligi 0,7t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.2-masala.Nitrogliserin zaryadining zichligi 1,0t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.3-masala.Trotil zaryadining zichligi 1,0t/m³ bo’lsa va 100 m chuqurlikdagi suvda portlatganda uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.4-masala.Ammonal zaryadining zichligi 0,9t/m³ bo’lsa va portlatish ishlari bir o'q bo'yicha siqilishga chidamliligi 3∙10⁷Pa bo’lgan muhitda amalga oshirilsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.5-masala.Geksogen zaryadining zichligi 1,0t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.6-masala.Portlashda hosil bo’lgan gazlar bosimi 10⁹Pa bo’lsa qo’rg’oshin azidining to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.7-masala.62%-li dinamit zaryadining zichligi 1,1t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK (foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin, bunda portlatilayotgan muhit bir o'q bo'yicha siqilishga chidamliligi 10⁸Pa.
9.8-masala.Ammiakli selitra zaryadining zichligi 0,9t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati va FIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin.
9.9-masala.Ten zaryadining zichligi 1,1t/m³ bo’lsa uning to’liq ish bajarish qobiliyati vaFIK ( foydali ish koeffisiyenti) aniqlansin