|
supernormal davr
subnormal d£
I refrakter davr
I'll'lullliniHIIIIIHIIlLllI
vaqt, ms
refrakter fazaga mos keladi. Bu fazada to'qima qo‘zg‘aluvchanligi asta-sekin ortib boradi. Bu faza nerv tolalarida 5-10 ms davom etadi. Qo'zg'aluvchan to'qima bu fazada kuchli ta’sirga javob qaytara oladi, ammo harakat potensialining amplitudasi keskin kamaygan bo‘ ladi.
Qo‘zg‘aluvchan to'qimalar tadqiqot qilinganda mahalliy javob hamda manfiy izli potensiali davrida bo‘sag‘a osti stimullarga ham to'qimada harakat potensialini generatsiyasi kuzatiladi. Bu faza supernormal yoki ekzaltatsiya fazasi deb ataladi. Qo'zg'aluvchan to‘qimalardagi iz depolyarizatsiyasini kuchaytiradigan, uzaytiradigan ta’sirlar, masalan, zaharlanish supernormal fazasini kuchaytiradi va uzaytiradi. Iz potensiali yo'q nerv tolalarda bu faza ham bo'lmaydi. Bu fazaning davomiyligi 30 ms ni tashkil etadi. Qo'zg'aluvchan membranani izli gipernolyarizatsiya davrida subnormal faza boshlanadi bu holat qo'zg'aluvchanlikning pasayishi bilan namoyon bo'Iadi.
Labillik. Qo'zg'aluvchanlikni baholashda ta’sir bo'sag'asi foydali vaqt, xronaksiyalardan tashqari labillik tushunchasi ham ishlatiladi. Labillik yoki funksional chaqqonlik tushunchasini birinchi bo'lib, fanga N. Ye. Vvedenskiy kiritgan. Labillik yoki funksional chaqqonlik deganda N. Ye. Vvedenskiy «mazkur apparatning fiziologik faoliyatiga hamroh bo‘ ladigan elementar reaksiyalaming ozmi- ko‘pmi tezligi» ni tushungan.
N. Ye. Vvedenskiy fikriga ko'ra, tez-tez beriladigan ta’sirlarga qo'zg'aluvchan to'qima I sekundda qancha ko‘p harakat potensiali bilan javob bera olsa, o'sha labillik o'lchovi hisoblanadi.
Qo'zg'aluvchan to'qimaning labilligi uning mutlaq refrakter davri bilan aniqlanadi. Olimlaravvaligaritmik qatorda impulslaro'rtasidagi minimal interval mutlaq refrakter davrining uzunligiga aniq mos kelishi kerak, deb hisoblashar edi. Ammo stimullar mutlaq refrakter davrga teng interval bilan kelib turganda faqat ikkita impuls hosil bo'Iadi, uchinchi impuls esa to'qimaning ta’sirlangan joyida depressiya avj olishi tufayli tushib qoladi. Shu sababli stimullar qatorida ta’sir ritmini yuzaga chiqarish uchun shu stimullar o'rtasidagi interval mutlaq refrakter davridan birmuncha ortishi kerak.
Organizmda ixtiyoriy harakatlami vujudga keltiruvchi nerv tolalaridan o'tadigan impulslarsoni bir sekundda 50 dan oshmaydi, labilligi eng yuqori eshituv nervining sezuvchi tolalari va tonmozlovchi Renshou hujayralarda ular o'tkazishi mumkin bo'lgan impulslarsoni bir sekundda 1000 dan ortiqroqdir.
Turli organizimlarda vahatto bir organizmningo'zida ham harakatlanuvchi nerv tolalari labillik jihatdan bir-biridan ancha farqqiladi, lekin shunday bo'lsa ham, bu labillik hamisha tegishli muskul tolalarining labtlIigidan ancha yuqori bo'Iadi. Qo'zg'alishni nerv dan muskulgao‘tkazadigan sinaps apparatining labilligi yanada kamroq.
Nerv yoki muskulning ritmik ta’sirlanish jarayonida ham labillik o'zgarishi mumkin, chunki qo'zg'alish to'lqinlari ritmik qatorda o'zaro ta’sir etib turadi. Bu o'zaro ta’sir ba’zan labillikning kamayishiga sabab bo'lsa, ba’zan, aksincha. labillikni oshirib yuboradi.
25
Labillikning shu tariqa ortishiga yoki A. A. Uxtomskiy ta’biri bilan aytganda, ritmning o'zlashtirilishiga, baqaning yakkalangan nerv tolasida G. Meves qilgan tajribani misol qilib keltiraylik. Baqaning yakka nerv tolasi sekundiga 460 chastotali ritmik stimullar bilan ta'sirlanadi. Har bir stimulga javoban, harakat potensiali vujudga keldi. So‘ngra stimulyatsiya chastotasi oshirilib, sekundiga 740 ga yetkazildi. Dastlab tola faqat har bir ikkinchi stimulga javob qaytardi, ya’ni ta’sirlar ritminingrransformatsiyasi ro'y berdi. Lekin shunday ta’sir birnecha sekund davom ettirilgach, tola o‘ziga berilgan ritmni o‘zlashtira boshladi vajavob berish chastotasi oshib, sekundiga 740 impulsga yetdi.
Modda almashinuvidagi qaysijarayonlarqo‘zg‘alishi vaqtida membrana orqali o'tgan Na' ionlarining protoplazmadan tashqi eritmaga faol ravishda chiqarilishini ta’minlasa, ritmning o'zlashtirilishi o‘shajarayonlamingtezlashuviga bog'liq.
Do'stlaringiz bilan baham: |
