2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Maysalanish. 
Urug„ning unib chiqishi uchun suv, issiqlik va kislorod 
ma‟lum miqdorda bo„lishi talab qilinadi. Suv urug„ning burtishi va fermentlarning 
faoliyatiga bog„liq. Donning murtagi va endospermi suvni har xil miqdorda 
shimadi, shuning evaziga don kobig„i yoriladi. Fermentlar murakkab moddalarni 
(yog„, oqsil, kraxmal) suvda eriydigan oddiy moddalarga aylantiradi.
Don ekinlari urug„larining bo„rtishi va ko„karib chiqishi uchun talab 
qilinadigan suv miqdori har xil bo„ladi: bug„doy 47-48%, javdar 58-65%, arpa 48-
57%, suli 60-76%, makkajo„xori 37-44%, tariq va jo„xori 25-38% (urug„ vazniga 
nisbatan).
Suvni shimish tezligiga harorat ta‟sir qiladi. Don ekinlari juda past haroratda 
ham ko„karib chiqa oladi, bu harorat bug„doy va arpa uchun 1-3
o
C issiq, 
makkajo„xori va tariq uchun 8-10 
o
C, jo„xori va sholi uchun 10-12 
o
C.
Don o„simliklarining tez ko„karib chiqishi uchun harorat 10-21 
o
C bo„lishi 
kerak. Maysalash tezligi uruqqa ham bog„liq. Don unsimon bo„lsa, suvni yaxshi 
shimadi va tez ko„karib chiqadi. Urug„lar ko„karib chiqishida dastlab birlamchi 
ildizlari o„sa boshlaydi, shundan keyin poyacha o„sib chiqa boshlaydi. Birinchi 
chinbarg ko„ringanda maysalanishni boshlanganligi qayd qilinadi. Sharoit qulay 
bo„lsa urug„ ekilgandan keyin 5-7 kun o„tgach, maysalar ko„karib chiqadi. 
Maysalanish davri 10-12 kun davom etadi. Davrning oxirida o„simlikda 2-4 ta 
chinbarg rivojlangan bo„ladi va murtak ildizi uzunligi 30-35 sm. gacha bo„ladi.
Maysalarniig rangi turlariga qarab har xil bo„ladi: bug„doyda yashil, 
javdarda binafsha rang, sulida-och yashil, arpada ko„kish-kul rang, tariqsimon 
ekinlarda-yashil rangda bo„ladi.
Tuplanish
. Yangi qo„shimcha poyalarning paydo bo„lishi tuplanish 
davrining boshlanishini bildiradi. Ko„shimcha poyalar yer osti bug„inning eng 
yuqorigisidan hosil bo„ladi, odatda, yer betidan 1-3 sm pastda bo„ladi. Ana shu 

---

76 
bo„g„in - 
tuplanish bo„g„ini
deb ataladi.
Tuplanish bo„g„ini o„simliklarning eng muhim qismi hisoblanadi, bu qismda 
oziq moddalar to„planadi, ildiz tizimining baquvvatligi, sovuqqa, qurg„oqchilikka 
chidamligi bu bo„g„inning joylanishiga bog„liq bo„ladi. Tuplanish bo„g„ini noqulay 
sharoit ta‟sirida shikastlansa o„simlik nobud bo„ladi. Tuplanish bo„g„inida yon 
shoxlar va ikkilamchi ildizlar rivojlanadi. Ikkilamchi ildizlar tuproqning yuqori 
qismida joylashadi. Murtak ildizlari bu davrda yaxshi o„sib 40-50 sm ni tashkil 
qiladi.
Bir tup o„simlikda rivojlangan poya soni har xil bo„ladi, bu o„simlikning 
biologik xususiyatiga, haroratga, suv va ozuqa bilan ta‟minlanishiga bog„liq. Bir 
tup o„simlikda rivojlangan o„rtacha poya soni umumiy tuplanish deb ataladi. Bu 
o„simlikda boshoq chiqaradigan poyalarning soni umumiy tuplanishga qaraganda 
kam bo„ladi. Bir tupda boshoq chiqargan o„rtacha poyalar soni mahsuldor tuplanishi 
deb ataladi. O„simliklarning turiga qarab bu har xil bo„ladi: kuzgi g„alla ekinlarida 
3-6