2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

FARning 20-25% o„zlashtiriladi, bu xolda o„zlashtirish 
koeffitsienti 0,5-1,0% bo„ladi.
Agar ekinzor yagona fotosintetik tizim deb qabul qilinsa, o„suv davrida 
shakllanadigan hosil barg yuzasiga, o„suv davriga va fotosintez mahsuldorligiga 
bog„liq bo„ladi.
U = FP x ChPF 
U-hosil, t/ga; 
FP-fotosintetik imkoniyat, ming m.kv. kun/ga; 
ChPF-fotosintezning sof mahsuldorligi, g/m. kv. kun.
Amaldagi fotosintetik potensial quyidagi formula bo„yicha topiladi: 
FP = ScT 
Sc-o„rtacha barg yuzasi, ming. kv. m/ga; T-o„suv davri, kun 
Sc = (S
1
-S
2
) 
S
1
, S
2
-hisob davrining boshlanishida va oxiridagi barg yuzasi, ming. kv. 
m/ga. Shunday qilib: 
U = Sc x T x ChPF
7
 
Barg yuzasi bir tup o„simlikda kv. sm hisobida aniqlanadi, bir gektarda ming. 
kv. m/ga hisobida yuritiladi. Ekinlarning fotosintetik potensialiga baho berishda 
«barg indeksi» aniqlanadi.
3
G.S.Posypanov «Rastenievodstvo».M.Kolos. 1997
.
 41 b.

---

36 
Ekinlarda assimilyasiya yuzasining asosiy qismini barg tashkil qiladi, aynan 
bargda fotosintez jarayoni ro„y
 
beradi. Bargdan tashqari, fotosintez o„simlikning 
barcha yashil rangli qismida o„tadi (poya, barg, qiltiq, meva va hokazo). 
Assimilyasiya yuzasi deganda odatda barg yuzasi tushuniladi. O„suv davrida barg 
yuzasi oshib boradi. Maysalanish davridan boshlab barg yuzasi oshadi. O„simlik 
o„sishdan to„xtaganda barg yuzasi eng yuqori ko„rsatkichga ega bo„ladi, keyin 
sekin kamayadi, chunki barg sarg„ayib to„qiladi. O„simlik to„la pishganda ko„p 
ekinlarda barg to„kilib, umuman qolmaydi.
O„suv davrida barg yuzasi keskin o„zgarib turadi, bu suv bilan ta‟minlanishga, 
oziqlanish va boshqa agrotexnik tadbirlarga bog„liq bo„ladi. Qurg„oqchilik 
sharoitida barg yuzasi 5-10 ming kv.m/ga yetishi mumkin, suvli yyerlarda va azot 
bilan to„la ta‟minlanganda 70 ming kv.m/ga yetadi. Agar barg indeksi 4-5 ga teng 
bo„lsa, demak ekinning fotosintetik imkoniyati muqobil tizimda bo„lib FARni 
yaxshi o„zlashtiradi.
Qo„ng„irboshli ekinlarda barg yuzasi, sut pishish davrida, dukkakli-don 
ekinlarda poyaning yuqorigi qismida dukkak shakllanganda, ko„p va bir yillik 
o„tlarda gullash davrida barg yuzasi eng yuqori bo„lgan davri hisoblanadi. Bu 
davrlardan keyin barg yuzasi kichraya boshlaydi.
Barg yuzasini uzoqroq muddatda yuqori ko„rsatkichda bo„lishini agrotexnik 
tadbirlar bilan qisman boshqarish mumkin. Suvli sharoitda ayrim yillarda barg 
yuzasi katta bo„lib vegetativ organlari yaxshi rivojlanadi, ammo meva, urug„ kam 
bo„ladi. Yem-xashak o„tlardan ko„kat olish uchun barg yuzasi 60-80 ming kv.m/ga 
bo„lganligi maqsadga muvofiqdir.
Demak, yuqori hosil olish jarayoni barg yuzasining o„suv davrida o„zgarishi 
bilan bog„liq.
Ekinning fotosintetik potensialini (FP) o„suv davri uchun yoki ma‟lum bir 
davrlararo aniqlash mumkin. Masalan, shonalash davrida soya o„simligida barg 
yuzasi 30 ming. kv. m/ga bo„lgan, gullash davrida 40 ming. kv. m bo„lgan. 
Shonalash davridan gullash davrigacha 10 kun deb qabul qilinsa, shu davr uchun 
soya ekinining FP (30-40) : 2 x 10-35 ming kv. m. kun/ga teng bo„ladi. Umuman, 

---

37 
o„suv davri 100-120 kun bo„lgan ekinlar uchun FP o„rtacha 2,0-2,5 mln. kv. m. 
kun/ga teng bo„ladi. Suvli yrlarda bu ko„rsatkich 3-4 mln. kv. m. kun/ga teng 
bo„lishi mumkin.
Fotosintez mahsuldorligi don ekinini fotosintetik faoliyati ko„rsatkichidir.