2- ббб. Ижтимоии/ишда этик прийцийлар а кадриятлар ?жа



Download 112,5 Kb.
bet2/3
Sana24.02.2022
Hajmi112,5 Kb.
#235243
1   2   3
иц^щшшш——
Ижтимоий иш этикасидаги кадриятларнинг субъекти камиша инсон булган. Ижтимоий иш этикасида кадриятларнинг англаниши, кадр топиши ва амал килиши онг ва тафаккур билан боглик. Инсоннинг бошка жонзотлардан фарки кам онги ва тафаккурида булгани боис, кадрият субъекти сифатида шахе, инсонларнинг маълум бир бирлиги ёки жамлиги, инсонлар фаолияти ва муносабатларидан ташкил топган жамият, ёки социум даражасида майдонга
чикса хам, буларнинг барчасида инсон ва унинг манфаати тургани боис, у асосий субъект булиб крлаверади.
Инсон даставвал англайди, фикр юритиб тахлил килади, бако беради. Бах,олаш ва тахдил килиш жараёнида маълум бир объектларнинг зарурийлик ва кераклилик мезонлари улчанади ва инсон тафаккурида кадр топади ва унинг рукиятига сингади, яъни хиссий муносабат шаклланади ва шу билан кадрлаш туйгуси яралади. Шу боис мижозлар билан ижтимоий иш олиб боришда ва уларга самарали хизмат курсатишда мазкур мезон нуктаи назаридан ёндасак, уринли кисобланади. * "Кддриятлар, мотивациявий-эктиёжли саткни шакллантирувчи тарзида иштирок этиб, ижтимоий хулкни тартибга келтиради. Бу уз навбатида шахе томонидан кабул кнлинадиган карорларда, у учун муким кисобланган карорларнинг таъсири асосида кабул килишини курсатади"16. Бунда купчилик оиласи ва фарзандларини, ватанини, иищ-мукаббатини, имон-эътикодини, касб-корини энг муким кадриятлар деб билади. Улар ушбу инсоний сифатлари билан ён-атрофдаги кишиларда курмат, эктиром уйготади. Бу хусусида фалсафа фанлари доктори С.С.Агзамходжаева "аввал оила аъзоларингга, кейин кариндошларишта, ундан кейин эса бошкаларга сарфла, оила куриб, фарзандлар тарбиялашни унутма, ёмонликни хаёлингга кам келтирма, билим олишга мекр куй ва фарзандларингни кам билим олишга ургат, бошкалар билан инок, тотув яшаш каби коидалардан иборатдир. Бир карашда дидактик хусусиятга эга ушбу фикрлар узок аерлик тажрибалардан утган, инсониятнинг унутилмас кадриятларига ва тараккиёт шартига айланган"лигини17 таъкидлайди.
Ижтимоий хизмат курсатиш, ривожланишининг институционал боскичгача булган даврида кар бир минтаканинг уз амалиёти булиб, этномаданий, миллий, диний кадриятлар ва меъёрлар таркибида амал килган. Уз навбатида этномаданиятнинг амал килишида камкорлик, бирдамлик, узаро алокаларни ярата олиш муким кисобланиб, бунда стреотипли муносабатлар тарзи алокида урин тутган. Чунки у касбий фаолият ва маиший камда ижтимоий каётда катта акамият касб этган. Булар бевосита этномаданиятнинг таркибий элементлари кисобланмиш анъаналар, кадриятлар, меъёрлар, маросимлар, удумлар, архетиплар кабиларда мужассамланиб, оилада узаро камкорлик, баркарорликни таъминлаш функциясини бажарадики, бу хусусда Е.Ерохина алокида тухталиб утган18. Шу уринда таъкидлаш лозимки, бизнинг минтакада ижтимоий муносабатлар жараёнида этнопсихологиянинг асосий концептлари у3 мокиятини йукотмаган. Масалан, "оилапаварлик", "болажонлик", "мекр-муруватлилик", "фарзандлик бурчини адо этишлик", "ота-она каккини оклашлик", "кексаларга гамхурлик", каби тушунчаларни курсатишимиз мумкин.
Ижтимоий ишда кадриятлар иерархияси зарурийлик даражаси ва ёндошув нуктаи-назаридан йириклашиб бориши мумкин ва натижада шахсий кадриятлардан оилавий, касбий, миллий, маълум жамиятга хос ижтимоий ва умуминсоний кадриятлар вужудга келади. Айрим кадриятларни инсоннинг узи кадрият сифатида англаши етарли эмас. Индивид кадрлайдиган объектининг узи учун муким жикатларини кис этиш баробарида унинг ижтимоий акамиятини кам англаши лозим. Ана шунда у ушбу кадрият мокиятини билиш доирасини кенгайтиради ва унга муносатида ижтимоийлик акамияти касб эта боради. Бу ёндошув жамият учун мукимдир. Масалан, саломатлик, аввало шахсий кадриятдир. Аммо, миллатнинг равнакида аколи саломатлиги муким акамиятга эга булгани боис, у кам ижтимоий, кам миллий туе олади. Бунда ижтимоий иш муким урин эгаллайди. Негаки, ижтимоий иш ходими томонидан олиб борилган таргиб ва таргибот иши натижасида саломотлик шахсий кадрият даражасидан миллий даражага кутарилиши мумкин. Шу боисдан хам бу уринда ижтимоий хизмат курсатиш долзарблашувини кузатиш мумкин. Айтайлик, кар бир аёл фарзандини дунёга келтирар экан, албатта узининг хам, фарзандининг кам соглом булишини истайди. Аммо, истакнинг узи етарли эмас. Бу саломатлик факат шахсий эмас, ижтимоий-миллий акамиятга эга эканлигини аёл анлай билгандагина, унинг мазкур кадриятга нисбатан муносабатида нафакат узи ва фарзанди, балки жамият олдидаги маъсулияти акс этади. Бу маъсулият эса, саломатлик кадриятини асрашга оид билим ва фаолиятни кучайтиришни токазо этиши билан бирга уларга курсатилаётган хизмат сифатига кам боглик булади. Она ва бола саломатлигининг ижтимоий-миллий акамиятини англатиш борасидаги чора-тадбирларни ижтимоий сиёсат амалга оширади. Бунда эса ижтимоий хизмат курсатиш муким омил саналади. Аколи саломатлигини асрашга оид, хусусан, миллат генофондини асраш максадида оналик ва болаликни мукофаза килишга каратилган конун кужжатларининг кабул килиниши оркали бу кадриятнинг сиёсий акамияти юзага чикади. Бутунжакон саломатлик Фонди каби турли калкаро фонд ва уюшма, ташкилотларнинг ташкил топиши кадриятни умуминсоний даражага кутаради. Демак, ижтимоий ишдаги касбий кадриятларнинг узига хос хусусияти шундаки, улар туфайли шахсий кадриятлар - этник, миллий ва умуминсоний даражага кутарилиши учун самарали хизмат килади.
Д.Рахмоновнинг таъкидлашича, агарда, ижтимоий хизмат курсатишга касб тарикасида ёндашеак, бунда куйидаги ижтимоий-фалсафий мажмуа намоён булади:
- "эктиёж+максад+мотив+каракат+жорий этилган касбий меъёр = мехнат натижаси (эхтиёж/талабнинг амалий кондирилиши)". Хдр кандай фаолиятнинг амалиётда мавжудлиги куйидаги омилларга богликдир: мотивация; мутахасислар (кадрларни тайёрлаш ва малакасини оширишни кукукий19, илмий ва услубий жикатлари); моддий-техникавий; илмий-услубий;
молиявий; ташкилий; меъёрий-ахлокий; кукукий-сиёсий; жамиятда ижтимоий буюртма сифатида ижтимоий ёрдам олишни намоён булиши; ахборот; жамият хаётини моддий фаровонлиги ва маънавий маданияти20.
Ижтимоий хизмат тизимида касбий кадриятлар маданий элементлар ва тузилмалар тарзида иштирок этиб, бир катор функцияларни бажаради ва бу функциялар хизмат курсатиш жараёнида намоён булади. Булар:
- инструмента^ функция (мухитни шакллантириш ва кайта тузиш);
инкультурация функция (маданийлаштириш ва кайта маданийлаштириш);

  • меъёрий функция (жамоавий тарзда каёт кечириш ва фаолият юритиш тизимини шакллантириш);

  • сигнификатов функция (белгиларни танлаш ва уларни куллаш);

  • билиш функция (жараён ва кодисаларни вужудга келиши ва кечишини сабаб ва окибат алокадорлиги белгилаш);

- коммуникатив функция (мулокот жараёнида намоён булувчи). Ижтимоий хизмат тизимида касбий кадриятларни карор тонтириш ва
уларни янада такомиллаштириш борасида юртимизда Президент Ш.Мирзиёевнинг ташаббуслари билан бир катор амалий чора-тадбирлар амалга оширилиб келинмокда. Хусусан, Узбекистон тараккиётининг козирг'и боскичида миллий тикланишдан - миллий кжсалиш сари деган улуг максад бош гоя сифатида майдонга чикиб, унда: "янгича ва мустакил фикрлайдиган, масъулиятли, ташаббускор, илгор бонщарув усулларини иухта узлаштирган, ватанпарвар, юкори малакали, халол ва садокатли кадрларни танлаш ва тайёрлаш буйича самарали тизим яратиш"21 каби устувор вазифаларни амалга ошириш курсатиб утилган. Бу эса ижтимоий иш сохасида фаолият олиб бораётган мутахассис кадрларга кам бир катор мажбурият ва касбий кадриятларга содиклик камда талабчанликни ошириш лозимлигини курсатади.
Кадриятлар йиллар мобайнида узгариб, уйгунлашиб, шаклланиб бориши мумкин. Бу, албатта инсонларнинг эхтиёжи, урф-одатлари, дунёкараши, яшаш тарзининг узгариши, колаверса турли миллатлар, элатлар уртасидаги муносабатларга боглик. Лекин шундай кадриятлар кам борки, улар йиллар мобайнида кам уз мазмун-мокиятини, кийматини йукотмайди. Айтайлик, тинчлик - инсоният яралибдики, у камиша интиладиган, асраб-авайлайдиган мукаддас кадрият кисобланади. Унинг кадр-киймати маълум бир миллат учунгина хос, яъни миллий характерда эмас, у тили, дини, ирки ва миллатидан катъий назар кар бир шахе ва жамоа учун лозим ва кадрли булган умуминсоний кадриятдир.
Умуминсоний кадрият деган тушунчанинг узи кар кандай кадрият аслида инсон учунлигини англатади. Чунки, инсон кадриятнинг асосий
субъекти. К^адрият шахсий буладими, ёки жамоавий, диний, миллий, умуминсоний, катьий назар, унга бахр бериб, бахр натижаси уларок, кадрлайдиган - инсондир. Жамоа ва жамиятда кадриятларга булган ёндошувининг таъсири индивидда шу кадриятларга муносабатида намоён булиши мумкин. Инсон дунёкарашига, унинг билганлари ва англаганлари, узига хос тушунчалари ва шу тушунчалар асосида шаклланадиган фикр доирасига, тафаккур тарзига кам унинг жамоаси(оиласи), миллати ва узи яшайдиган ижтимоий мухит таъсир курсатади. Дунёкараш эса кадрият объектларига булган ёндошув даражасини белгилаб беради. Албатта, адолат, тинчлик, тенглик, какикат, соглик, бахт-саодат каби ижтимоий ва умуминсоний кадриятлар бор-ким, индивид учун. бу объектлар муким даражада акс этади. Аммо, инсоннинг узига хослик хусусияти, унинг идеаллари, максади, интилишлари турлича булгани боис, мазкур кадриятларга муносабат кам нисбий ва турличадир. Масалан, адолат мезонининг улчови каммада кар хил, айрим холларда бир-бирига мутлако зид булиши кам мумкин. Маълумки, бу оламни камиша иккита кутб нуктаи-назаридан баколаб келганмиз. Унда кар доим иккита карама-карши куч кураш олиб боради. Ёмонлик ва яхшилик, зулмат ва ёруглик, маърифат ва жаколат, адолат ва жахолат кураши деб караганимиз кар икки карама-карши куч учун кам уз адолати ва какикати учун булган кураши булади, яъни кар ким узи учун адолат кисоблаган идеали учун курашади ва уз адолат унинг учун кадрият. Агар у уз адолатини кадрламаган ваунга кадрият даражасида ёндошмаганда, курашмай, эктимол ён бериб куя колган буларди.
Юкоридаги фикрларга таяниб, объектив ва субъектив асосларга кура, инсонга олий кадрият сифатида ёндошувнинг куйидаги шаклларини куришимиз мумкин:

  1. Инсоннинг узи узига кадрият эканлиги.

  2. Инсоннинг узга инсонларга кадрият эканлиги.

  3. Инсоннинг инсонлар жамоасига ва жамиятга кадрият эканлиги.

  4. Айрим иктидор ва салокият эгаси булган инсонларнинг миллат ва умуминсоният учун кадрият эканлиги.

Худди шунингдек, кар кимнинг уз какикати бор. Бу кишиларнинг узаро камда табиат ва жамият вокеликларига муносабатлари ва фаолиятларида акс этади. Хакикатлар кам нисбий ва субъектнинг дунёкарашига караб, бир-бирига зид булиши мумкин. Бу энг кичик жамоадаги икки субъект муносабатларидан тортиб, кишилик жамиятидаги катта гурукларнинг илмий, мафкуравий, сиёсий карашларида кам намоён булади. Фарки шундаки, буларнинг бири купрок, ёки, бутунлай хато фикрлайдилар. Айрим колатларда кар иккала, ёки ундан куп тарафда кам узига хос хатолар булиши мумкин. Масалан, "демографик портлаш" окибатида куп мамлакатларда кашшокчиликнинг олдини олиш учун VIII асрнинг охири ва IX асрнинг бошларида яшаб ижод этган инглиз тадкикотчиси Т.Мальтус чора сифатида тугилишни чеклаш ва ер косилдорлигини ошириш йулларини излаш керак, деган хулосани берса, неомальтусчилар эса, кар кандай йул билан булсада,
(катто нейтрон бомба билан. X. Шмуцер) ахрлини йук килиш эвазига экологик инкирознинг олдини олиш, шунинг эвазига инсоният оламини калокатдан куткариб крлиш гоясини берадилар. Экологик инкирознинг олдини олиш гояси ижобий баколанса-да, лекин унинг таклиф этилган усули гайриинсонийдир. Бу кар иккала карашларнинг уз "какикати" эди. Ушбу карама-каршиликнинг натижаси уларок, янги фалсафий карашлар, жумладан, илм-фанни ривожлантириш ва унинг ютукларига таянган холда ер аколисини бошка сайёраларга кучириб утказиш, (Н.Ф.Фёдоров, К.Э.Циалковский), шунингдек, бошка гуманистик карашлар юзага келди ва шаклланмокда.
Умуминсоний характердаги вокеликнинг амал килишида инсонга олий кадрият сифатида ёндошув намоён булади. Инсоннинг олий кадрият эканлигини англай билиш инсонийлик туйгуларининг шаклланишига омил булади. Мана шу омил инсоннинг инсон булганлиги учун кам севиш, кадрлаш ва унга яхшилик килишга ундайди. Инсонни ва инсонларни яхши курган одам инсоният учун яхшилик келтирадиган амалларга ёндошади. Бу, бугунги кунда, айникса, билвосита ва бевосита фаолият курсатдиган ижтимоий ходим шахсига хос асосий фазилат булиши лозим ва бу фазилат жамиятни адолатли ва яхшиликка йуллаб бошкаришда муким акамиятга эга.



Download 112,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish