16-ma’ruza rez’bali birikmalar, uzatmalar va ularning elementlarini nazorat kilish

EF = sin ^Da / 2
ED sin[180 - (a/2 + L_a/2)]

. а sin — 2

180 -1 — + Л

а / 2

2

sin( Л_а /2 ) = Л_а / 2(рад) ва sin
Bu erda EF=fa/2 . N1 = 5/8N » 0,54R - profilni ishchi balandligi (profil yon tomonlari buyicha tutashish balandligi). □ /2 burchagini nisbatan kichikliginidisobga olib kuyidagilarni kabul kilish mumkin.


Bundan tashkari ED = 0,5 Hi/ sos( □ /2) ekanini e`tiborga olib yukoridagi tenglamani bunday uzgartirish mumkin.

0,5H
0,5tg cos(a 2) = L„t/2sin(02)a a
Bu erda sina = sin — • cos ekanini e`tiborga olsak profil burchagini diametral
kompensatsiyasi kuyidagicha buladi.
= 2YAA/2
J a •sina
Bu erda A □ <sub>/2</sub> - radianda, N bilan fa - mmda.
Agar A /2 burchak munutlarida, fa esa mkm da bulsa
<sub>f</sub> = lHAa/2 • <sup>2p</sup> •<sub>10</sub>3
sina 360 • 60
Ni=0,54 R va metrik rezba uchun sin □ = 0,5 ekanligi e`tiborga olinsa
fa □ 0,36R/2(mkm)
^adam A_r va profil yarim burchagi A □ _/2 xatoliklaridan tashkari urta diametrni uzini xatoliklarixdm bulishi mumkin. Bu xatoliklar .. Ad₂(AD₂^Oro kiymatlar bilan cheklanadi. Rezbalar nazoratini va dopusklardisobini osonlashtirish maksadida rezbalar birikishiga d₂ (D₂) fp va /□ kiymatlari ta`sirinidisobga oladigan rezbani keltirilgan urta diametri tushunchasi kiritilgan .
Tashki rezba uchun uni kiymati d<sub>2Kejl</sub>= d<sub>2 ulch</sub> + f +/□, ichki rezba uchun. D<sub>2KeJ</sub>= D<sub>2ulch</sub> - f + f□). Keltirilgan urta diametr deganda xakikiy rezba bilan tirkishsiz va tarangliksiz birikadigan, shakl, kadam va profil burchagi xatoliklardandoli nazariy rezbani urta diametri tushiniladi. d<sub>2</sub> (D2), R va a rezbani asosiy parametrlari bulib uni mustakkamligini, ilgarilanma xarakat anikligini, birikish xarakaterini va ekspluatatsion kursatkichlarini belgilaydi. Lekin bu parametrlar OFishlapi uzaro boFlikligi sababli oddiy tirkishli rezbalarni fakat urta diametriga vint uchun Td<sub>2</sub> va gayka uchun TD<sub>2</sub> yiFma dopuski beriladi. Bu dopusklar rezbani kolgan parametrlari OFishlapinix,amx,isobga oladi
Td2(TD2)= Ad2(AB<sub>2</sub>) + fp + fa
Rezbali birikma tirkish bilan birikishi uchun bu shart bajarilishi kerak
d<sub>2</sub>
SHu sababli Td<sub>2</sub> dopuski nominal konturdan pastda TD<sub>2</sub> esa yukorisida joylashadi.d<sub>2</sub> (D<sub>2</sub>) diametri OFishlapxisoblash uchun boshlanFich nukta bulib
xizmat kiladi. Rezbali birikmalarni xar bir parametriga aloxida OFishlarni normalash fakat anik xarakatlarni ta`minlovchi rezbali juftlar uchun kullaniladi.

3. 
   Metrik rezbalarni dopusklar va utkazishlar tizimi.
   

Rezba profilini ishchi yon tomoni buyicha (yani urta diametri buyicha) birikish xarakteriga karab tirkishli, tarang va utuvchi utkazishlarni ajratadilar. Utkazish xarakteri gayka bilan vintni keltirilgan urta diametrlarining xakikiy kiymatlari ayirmasiga boFlik. Diametri 1 mmdan 600 mmgacha bulgan metrik rezbalar dopusklari va utkazishlari ST SEV 640 -77 tomonidan urnatilgan.
Tirkishli utkazishlar.
Tirkishli utkazishlardosil kilish uchun ichki rezbalar uchun H,G, E,F, tashki rezbalar uchun h,g, f, e, d asosiy OFishlari urnatilan . Bu OFishlar d (d₂,, d) va D (D₂, D₁) uchun bir xil bulib nominal profildan rezba ukiga perpendikulyar buyichadisoblanadi. OFishni ikkinchisi rezbani aniklik darajasiga karab olinadi. Rezbalar 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 aniklik darajalari buyicha ishlanishi mumkin. Gaykalar rezbalari uchun 3 va 10 aniklik darajalari ishlatilmaydi. 9 va 10 darajalar plastmassadan ishlangan maxsulotlar uchun muljallangan. eng kup ishlatiladigan aniklik darajasi 6-nchi bulgani sababli eng kup tarkalgan utkazish turi kichik tirkishli 6H/6g utkazishidir.
Rezbaning aniklik darajasi birikish uzunligiga karab tanlanadi. Birikish uzunliklari 3 turga ajratiladi: S - kichik; N -normal va L - katta uzunliklar.
Normal birikish uzunligining chegaralari
2,24 P d 0,2 < l <6,7 P d 0,2, (P va d mmda)
N -dan kichik uzunliklar S ga, N - dan katta uzunliklar L ga kiradi.
Asosiy OFish bilan kabul kilingan aniklik darajasi dopusk maydoninidosil kiladi. Dopusk maydonlari 3-ta shartli aniklik klasslariga mujassamlashtirilgan: anik, urta va kupol klasslarga. Lekin chizmalarda klass emas, dopusk maydoni kursatilinadi. Klass fakat rezbalarni nisbiy anikligini solishtirish uchun ishlatiladi. Anik klassdagi rezbalar - ma`suliyatli statik yuklangan rezbalar uchun, urta klassdagi- umumiy foydalanishdagi rezbalar uchun ishlatiladi. Kupol klass - issik prokatlangan maxsulotlarda rezba kesishda ishlatiladi.
Bir xil aniklik klassidagi rezbalar uchun birikish uzunligi L bulsa urta diametr dopuskini N uzunligi dopuskiga nisbatan bir aniklik darajasiga kattalashtirish, S bulsa - kichiklantirish tavsiya etiladi. Rezbali utkazishlar vint bilan gayka dopusk maydonlarini ixtieriy juftlash bilandosil kiliniti mumkin, lekin bir xil aniklik klassdagi dopusk maydonlarini itttlatiit afzaldisoblanadi. Vintni di ichki diametriga va gaykani D tashki diometriga dopusklar berilmaydi. d<sub>1</sub> diametrini yukori ogittti yulakay utuvchi rezba kalibri bilan nazorat kilinadi, d<sub>1</sub> ni pastki ogishi esa bevosita rezbani shakli bilan cheklanadi.
D diametrini pastki OFishidam yulakay utuvchi rezba kalibr- probkasi bilan nazorat kilinadi, yukorigi OFishi berilmaydi (50-rasm). Rezba anikligini belgisiga umumiydolda urta diametr dopusk maydonini belgisi birinchi urinda va undan keyin vintni tashki diametri dopusk maydonini beligisi yoziladi, masalan 7g6g, yoki 5N6N. Agar bu dopusk maydonlari bir xil bulsa belgida bir dopusk maydoni kursatiladi: 6g, 6N. Rezbali birikmalar utkazishlari odatdagiday kasr bilan belgilanadi. 6H/6g. Rezbali birikmani tulik belgisi: M12-6H/6g. SHu birikmani gaykasi uchun - M12-6N, vinti uchun - M12-6g. Agar rezba chap bulib kadami mayda 1 mmga teng bulsa
M12 x 1 L N -6H/6g.
Agar birikish uzunligi normal uzunligidan fark kilsa u mmda kursatiladi, masalan 12 mm, uzunligi 30 mm ,bulgan metrik rezbali vintning belgisi:
M12 - 7g6g - 30.
Tarang utkazishlar.
Rezbalarni tarang va utuvchi utkazishlari zarbalar, titrash va temperatura uzgarib turish sharoitlarida ishlaydigan maxkamlovchi birikmalarda yoki rezba buyicha detallar markazlashtirilganda ishlatiladi. Tarang utkazishlar ST SEV 306 -76 tomonidan diametri 5 dan 45 mmgacha va kadami 0,8 - 3 mm rezbalar uchun fakat teshik sistemasida urnatilgan. Taranglik rezbani fakat yon tomonlari buyichadosil kilinadi, yani urta diametr buyicha, kolgan diametrlar buyicha tirkishlar koldiriladi. Talab kilingan darajadagi kuzgolmaslikni ta`minlash maksadida va shpilka rezbasini uzilib ketishini oldini olish uchun
taranglik dopusklari, demak d2 va D2 diametrlar dopusklari,dam cheklangan bulishi kerak. SHu sababli va tejamkorlik maksadida tarang rezbali birikmalar uchun saralab yetish usuli kullaniladi.
Budolda d₂, D₂ urta diametrlar dopusklari tirkishli utkazishlar kabi yetma bulmasdan bevosita diametrlarni uzlariga beriladi. Guruklarga saralanmaydigan detallar urta diametrlarining dopusklari yiFma buladi. Saralab yotiladigan birikma detallari d₂ va D₂ urta diametrlar ulchamlari buyicha saralanadi. SHpilkani ichki diametri d₁ ga va shiilka uyasi D tashki diametriga dopusklar berilmaydn (6.3 rasm).
d₁ ulchami rezba arikchasi OFishlarining shakli bilan cheklangan. ST SEV 306-76 tomonidan d, d₁, D₂ va D₁ diametrlari uchun dopusklar kiritilib R < 1,25 mm va R>1,25mm tarang rezbali birikmalar uchun 2 kator utkazishlar urnatilgan. Biriktirishda detallar tikilib kolmasligi uchun tashki va ichki diametrlar buyicha kafolatli tirkishlar nazarda tutilgan. Bundan tashkari birikish uzunligi mobayinida shpilka va shpilka uyalarining □ /2 va R parametrlarigadam joiz OFishlar kiritilgan. ekspluatatsion talablarni bajarish makasadida shpilka uyalarining urta diametri fakat 2 nchi, shpilkalarni urta diametri esa 2 nchi va 3 nchi aniklik darajalari buyicha ishlanadi. Taranglikli rezbali birikmani belgilanish misoli:

6.3-rasm