16-ma’ruza rez’bali birikmalar, uzatmalar va ularning elementlarini nazorat kilish

16-MA’RUZA


REZ’BALI BIRIKMALAR, UZATMALAR VA ULARNING ELEMENTLARINI NAZORAT KILISH.


REJA:

1. 
   Rezbali birikmalar klassfikatsiyasi va asosiy parametrlari.
   
2. 
   Silindrik rezbalar uzaroalmashinishini ta`minlash asosiy printsplari.
   
3. 
   Metrik rezbalarni dopusklar va utkazishlar tizimi.
   
4. 
   TSilindrik rezbalarni nazorat kilish usullari va vositalari.
   
5. 
   Rezbali birikmalar klassfikatsiyasi va asosiy parametrlari.
   

T ayanch tushunchalar

Asosiy parametr, birikish uzunligi, standart, xatoligi, kompensatsiyasi, tirkish, taranglik, shakl, asosiy parametr, asosiy aniklik klasslari, kalibr, shakl, utuvchi, utuvchi utkazish, tarang utkazish, teshik sistemasi


Xozirgi zamon mashinalarini kupchiligida 60% detallar rezbali sirtlaga ega. Umumiy foydalanishdagi rezbalar kuyidagi turlarga bulinadi:
a) Maxkamlovchi (metrik, dyuymli) rezbalar; bularga kuyiladigan asosiy talab - birikmani mustakkamligini ta`minlash, uzok muddat ichida tutashuv zichligini saklash;
b) Kinematik rezbalar (trapetsiyasimon, turtburchak) kichik ishkalanish bilan anik xarakatlanishni, aylanma xarakatni ilgarilanma xarakatga uzgartirganda yukori kuchlarga chidamlilikni ta`minlashi kerak.
v) ^uvirlar va armaturalar rezbalari (kuvirlar tsilindrik va konussimon rezbalari, metrik konussimon rezba) birikmalar germetikligini ta`minlashi kerak. Rezbalarni barcha turlari kushimcha. moslashtirishsiz birikishni ta`minlashi kerak.
Silindrik rezbalar asosiy parametrlari katoriga uning profili, tashki d(D), ichki d₁,(D₁) va urta d₂ (D₂) diametrlari, kadami R, yurishi R_p=Rxn (n- kirimlar soni ), profil burchagi a, boshlaetich uchburchak balandligi N, profil tomonlarining kiyalik burchaklari ( va^, rezbani kutarilish burchagi u va birikish uzunligi L kiradi.
Rezbalarni ichida eng kup tarkalgani, xalkaro mikiesda standartlashtirilgani metrik rezbadir. Metrik rezbalar diametrlari uchun uch kator kiritilgan. Rezbani xar bir diametri uchun yirik va mayda kadamlar mavjud.
Mayda kadamli rezbalarda bir diametrga bir nechta kadamlar tuFri keladi. Bu rezbalar uzgaruvchan kuchlanishlar sharoitida yukori mustakkamlikni ta`minlab beradi. Barcha metrik rezbalar profillari ST EEV 180-75 tomonidan tartiblashtirilgan .


Silindrik rezbalar uzaroalmashinishini ta`minlash asosiy printsplari.


Rezbalarni tusiksiz burab biriktirish va birikmalar sifatini ta`minlash uchun burab biriktirilayotgan detallar xakikiy konturlari butun birikish uzunligi mabaynida rezbani chegaraviy konturidan chikib ketmasligi kerak (50 rasm).

SHu sababli rezbalarni birikish kobiliyati fakat urta diametr d₂ (D₂), kadam R va profil burchagi a anikliklariga boFlik. Bu parametrlar orasida mavjud bulgan matematik boFlanish tufayli rezbani birikishiga kadam R va profil burchagi a xatoliklari ta`sirini rezbani urta diametr xatoligini
kiymati orkali kompensatsiya kilishga imkoniyat beradi.
Kadam xatoligi .. AR deganda kadamni xakikiy va nominal kiymatlari ayirmasi tushiniladi. Bu xatolik rezbani kesib ishlash texnologik
jarayonini noanikliklari natijasida kelib chikadi. ^adam xatoligi rezba uramalari soniga proportsional progressiv xatoliklardan, davriy konun buyicha uzgaradigan xatoliklardan va uramalar soniga boFlik bulmagan maxalliy xatoliklardan tashkil topadi.
Agar gayka rezbasining nominal konturini ustiga birikish uzunligi mobaynida AP_z ga (Z - l uzunligidagi uramalar soni ) teng bulgan kadam xatoligiga ega vintni real konturi joylashtirilsa bu konturlar ustma-ust tushib birikish mumkin emasligi kurinadi (6.1 rasm).

6.1-rasm





Qadam og`ishini kompensatsiya kilish uchun vint rezbasining 2 konturi gayka rezbasi 1 konturiga nisbatan d₂ diametri kichayishi tomonga 0,5 f_p masofasiga suriladi va shunixdsobiga birikish imkoniyati tugdiriladi. ^adam xatoligini diametral kompensatsiyalash f kiymati avs uchburchagidan aniklanadi.


Profil burchagi yarimining OFishi A □ _/2 bu burchakni xakikiy va nominal kiymatlari ayirmasiga teng bulib profil burchagining tulik kiymati a xatoligix,isobiga, profilni detal ukiga nisbatan kiyaligi xdsobiga yoki bu faktorlar ikalasixdsobiga paydo bulishi mumkin. Simmetrik profil uchun A _/2 kiymati kuyidagiga teng.

52,a rasmda profil burchagi xatoligiga ega rezba kirkimini nominal profili rezba ustiga joylashtirilgani kursatilgan. Bu rezbalar ustma- ust tushganligi sababli birikaolmaydi. Rezbalarni birikishi bu erdaxdm tashki rezbani urta diametr d₂ buyicha /□ kompensatsiyasi kiymatiga kichaytirish yoki ichki rezbani shu kiymatga kattalashtirishdisobiga ta`minlanishi mumkin (62,b rasm). Sinuslar teoremasi buyicha DEF uchburchagidan kuyidagi tenglama kelib chikadi.

6.2-rasm