15-mavzu. Boshqaruvda motivatsiya va nazorat. Reja: Motivlashtirish tushunchasi, mazmuni va mohiyati. Ehtiyojlar va ularning turlari

57–chizma.
Samarali nazoratni xarakteristikalari
. 
Insonlar xulqida, nazorat samarasini aniqlovchi omillar mavjud. Nazorat o’z maqsadiga va 
tashkilot maqsadiga erishish uchun, bir necha o’ziga xos xususiyatga ega bo’lishi kerak: 
-
nazoratni strategik yo’naltirilganligi. 
-
natijalarga qarab yo’l tutish. 
-
ishga ta’luqliligi. 
-
nazoratni o’z vaqtida bajarilishi. 
-
nazoratni ixchamliligi. 
-
nazoratni foydaliligi
Nazoratda axborotlarni uzatish va tarqatishni baxolash. 
 
Firma faoliyati xaqidagi axborotlarni yuqori darajaga yetkazib borish, firmaning o’zaro 
boqliq bo’limlari orasidagi axborotlarni o’zaro ayriboshlash va uzatish, zamonaviy elektron 
xisoblash texnikasi va vositalari orqali amalga oshiriladi. Katta firmalar va kompaniyalar, 
shuningdek bir-biri bilan boqliq o’zaro xarakatdagi korxonalarda ularning me’yorda ishlab turishini 
ta’minlaydigan vosita axborotlardir. Shuning bilan birgalikda, xabarlarning operativligi va 
Rejalashtirish. 
Maqsad va 
strategik reja 
Masshtabda 
yo’l qo’yilgan 
og’ishlarni 
aniqlash 
Informatsiyani 
to’g’riligini va 
ahamiyatini 
aniqlash 
Natijalarini 
standart bilan 
solishtirish 
Hech narsa 
qo’llamang 
Og’ishni 
sababini 
aniqlang 
Og’ishlarni 
bartaraf 
qiling 
Standartlarni 
tekshirish. 
Ko’rsatkich-
larni natijasini 
aniqlash. 
Xodimlardan 
olingan 
ma’lumotlarni 
xabar qilish. 
Maqsad
-ga 
erishildi
mi 
Standart
lar 
to’g’rim
i 
1-bosqichda 
standartlarni 
aniqlang. 

---

ishonchliligi muxim axamiyat kasb etadi. Ko’pchilik firmalar uchun ichki firma axborot tizimi 
texnalogik jarayonni tashkil qilish masalalarini xal qilishi ularni ishlab chiqarish axamiyatiga ega 
ekanligini bildiradi. Firma ichki axborot tizimi axborotlariga ega bo’lgan talab va turli darajalardagi 
boshqaruvchilarini unga bo’lgan extiyojini qondirish uchun axborot jarayonining to’plamini 
ifodalaydi. 
Ilmiy-texnika, reja, nazorat, xisob-kitob va taxliliy axborotlar olishga yo’naltirilgan axborotlar 
jarayoni axborotlar tizimida bir shaklga keltirilgan va elektron xisoblash texnologiyasiga asoslangan 
axborotlar va ularni avtomatik qayta ishlash mexnat unumdorligini oshirishning muxim omilidir.
Xozirgi davrda axborotlarni uzatish, tarqatish va baxolashda, shuningdek rejalash va nazoratni 
amalga oshiradi:
- katta xajmli EXM va shaxsiy kompьyuterlardan;
- mitti protsessorlardan;
- telekommunikatsiya tizimidan; 
- elektron yozuv mashinalari, kompьyutorlar va mikro EXM larga o’rnatilgan qurilmalardan; 
- matnli axborotlarni avtomatik qayta ishlash vositalaridan foydalanish, vaqtdan samarali 
foydalanish yutuqlarini beradi.
Zamonaviy sharoitda EXM lar raqamsiz axborotlari qayta ishlashda qo’llanilmoqda va 
xisoblash texnikasi termini, kompьyuter yordamida yechiladigan masalalarga mos kelmay qoldi. 
Zamonaviy EXM lar bir vaqtning o’zida matnli, raqamli va grafikli axborotlarni qayta ishlash 
qobiliyatiga ega. Operativ boshqarishning ishlab chiqarish tizimida mikro EXM quyidagi 
maqsadlarda foydalanilmoqda:
-
ishlab chiqarishning operativ rejalarini tuzish va uning bajarilish nazoratida; 
-
ishlab chiqarish jarayoni uchun zarur materiallar zaxirasining xarakati nazoratida; 
-
buyurtmalar kelishi nazoratida; 
-
ish xaqi xisoblashda; 
-
maxsulot sotish xaqidagi ma’lumotlarni taxlil qilishda; 
-
to’lovlarni o’z vaqtida kelishini nazorat qilishda; 
-
xisob va xisobot ishlarini olib borish nazoratida: 
EXM dan foydalanish, ishlab chiqarish nazorati tizimida muxim rol o’ynaydi. Nazorat 
uchastkalarida o’rnatilgan EXM lar yig’uvga kelayotgan qismlar va detallar sifatini tekshiradi.
EXM larda xizmat ko’rsatish markazi boshqarish va nazorat ma’lumotlarini yagona nazorat 
tizimini yaratadi, uning vazifasiga belgilangan ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish kiradi. 
SHuningdek, EXM larning boshqarish nazorat faoliyatiga tadbiq qilinishi yangi turdagi faoliyat 
doirasining yaratilishiga olib keladi, bularga, operatorlar, dasturchilar, tizimchilar xamda 
axborotlarni talab qilgan shaklda qayta ishlovchilar va saqlovchilar kiradi. 
Boshqarish faoliyatitga EXM larni kirib kelishi, boshqarishda informatsiyalardan yanada 
kengroq foydalanib, tashkilot maqsadlariga erishishga majbur etdi.
Boshqaruvchilarni xar xil ishformatsiyalarga bo’lgan extiyojini o’rgangan Robert N. Entoni 
boshqaruv faoliyati ko’rinishini uch kategoriyaga bo’ldi: 
1.
Strategik rejalashtirish. 
2.
Boshqaruv nazorati. 
3.
Operativ (tezkor) nazorat. 
Boshqarishda informatsion boshqarish sistemasidan (IBS) foydalanish, informatsiyalar 
oqimini ko’pligini inobatga olgan xolda, tashkilot ma’muriyati ishni yaxshi yurgizish uchun shu 
informatsiyalarni taxlil qilib, samarali qaror qabul qilishdan iboratdir.