13-Мавзу: Табиий тусдаги фавқулодда вазиятлар, уларнинг таснифи ва тавсифи. Аҳоли ва ҳудудни табиий фвлардан муҳофаза қилиш

Фаолиятсиз (йўқолиб кетган) - бу ўз фаолиятини ёъқотган қадимги вулканлардир.
Эрда қарийб 900 та фаол вулқон бор (улар орасида энг катта вулқонларнинг рўйхатини кўринг), денгиз ва океанларда уларнинг сони кўрсатилади. Вулқон пуфланиш даври бир неча кундан бир неча миллион йилгача давом этиши мумкин.
Б ошқа сайёраларда вулқонлар. Астрофизиклар, тарихий жиҳатдан, бошқа самовий жисмларнинг тидал таъсири билан юзага келган вулқон фаолияти ҳаётнинг пайдо бўлишига ёрдам бериши мумкинлигига ишонадилар. Айниқса, вулқонлар Ер атмосферасининг шаклланишига ва гидросферага катта миқдорда карбонат ангидрид ва сув буғларини ташлашга ёрдам берди. Олимлар шунингдек, Юпитер Ио сунъий йўлдошида жуда фаол волканизмнинг, сайёрамизнинг сиртини ҳаёт учун яроқсиз ҳолга келтириши мумкинлигини ҳам таъкидлашмоқда. Шу билан бирга, жуда заиф ТЕКТОНИК фаолият карбон диоксид йўқолиши ва сайёрамизни стериллашишига олиб келади. "Бу икки ҳолат сайёралар яшайдиган жойларининг потенциал чегараларини ифодалайди ва асосий кетма-кетликдаги кам массали юлдуз тизимлари учун ҳаёт зоналарининг анъанавий параметрлари билан бирга мавжуд".


Вулқоник биноларнинг турлари
Умуман олганда, вулканлар чизиқли ва марказий вулқонларга бўлинади, аммо бу бўлинма тасодифийдир, чунки вулқонларнинг аксарияти ер қобиғидаги тектоник ёриқлар (ёриқлар) билан чегараланади.
Чизиқли вулканлар ёки ёриқ типидаги вулқонларнинг чуқур томирларнинг бўлиниши билан боғлиқ бўлган узлуксиз каналлар мавжуд. Улар синган ёриқлари билан ажралиб туради, унда базалт суюқ магма шу каби ёриқлар оқади ва у катта лав қаватларини ҳосил қилади. Ёриқлар бўйлаб нозик чизиқлар, катта шлакли конуслар, лава жойлари кўринади. Агар магманинг кислотали таркиби (эритмада силикон диоксиднинг юқори миқдори) бўлса, чизиқли эхтрузив рулолар ва массивлар ҳосил бўлади. Портловчи портлашлар юз берганда, ўнлаб километр узунликдаги портловчи хандаклар пайдо бўлиши мумкин.
Марказий турдаги волканиялар марказий таъминот каналига ёки магма камерасидан юзага чиқадиган туйнукларга эга. Тупроқ кенгайиш билан тугайди, вулқон биноси ўсиб чиқаётганида юқорига қараб ҳаракат қиладиган кратер. Марказий турдаги вулканлар унинг ёнбағрида жойлашган ва даиресел ёки ламел çатлакларла чекланган, темир ёки паразитик кратерларга эга бўлиши мумкин. Кўпинча кратерларда суюқ лава кўллари мавжуд. Агар магма ёпишқоқ бўлса, гумбаз сиқила ҳосил бўлади, бу мушакни тиқиб, "қўзиқорин" каби, лава "винт" нинг ёъқ бўлиб кетиши билан кучли портловчи эрозияларга олиб келади.
Марказий турдаги вулканларнинг шакллари магманинг таркиби ва вискозитесига боғлиқ. Иссиқ ва осон ишлайдиган базалтли магмалар кенг ва текис қалқонли вулканларни (Мауна Лоа, Мауна Кеа, Килауэа) яратади. Агар вулқон мунтазам равишда лава ҳосил қиладиган бўлса, у ҳолда пирокластик материал конус шаклидаги қатламли структурадир, стратоволкано. Бундай вулқоннинг ёнбағирлари, одатда, чуқур радиал жарликлари - барранкос билан қопланган. Марказий турдаги волканиялар тоза лава бўлиши мумкин ёки фақат волканик маҳсулотлар - вулқон шлаклари, тüфлар ва бошқалар шаклланиши мумкин, ёки стратоволканлар аралаш бўлиши мумкин.