10 bap. ÓNDİRİSLİk faktorlardin konkurent bazarlari. MİYnet bazari. Kapital bazarlari

10.2. Óndiris faktorları usınısı.

Tarawlar bazarında faktor (resurs) lardı usınıw faktor iyesininiń sheshimine baylanıslı: eger faktordıń bahası (P) alternativ dáramatdan joqarı bolsa, bul bazarda faktor satıladı. Alınǵan dáramad alternativ shıǵın (dáramad)tan joqarı bolsa bulardıń ayırması resurs iyesiniń ekonomikalıq rentasın bildiredi hám satıw orınlı ekenligin ańlatadı.
Resurslardı satıwshılardıń alternativ shıǵını usı taraw bazarında resurslardı usınıwdıń minimal bahasın ańlatadı hám baha bunnan tómen bolsa satpaydı yamasa basqa bazar izleydi.
Biz óndiris faktorı retinde miynet resursın alamız. Dáslep miynet hakınıń hár qıylı muǵdarında qansha muǵdardaǵı miynet usılınıwı múmkinligin úyrenemiz. Bunıń sheshimi ekonomikada miynetke bolǵan talap hám usınıstı anıqlaydı.
Resurslar bazarınıń óz-ara baylanıslılıǵı resurslardıń jetkilikli dárejede beyimlesiwshiligine qaray, olardıń bahaları hár qıylı bazarlarda teńlesiwge alıp keledi. Eger de dáslep eki taraw miynet bazarlarında miynetke talaptın hár qıylı bolıwına baylanıslı hár qıylı miynet haqı (W₁>W₂) ornatılǵan bolsa, ekinshi tarawdaǵı islewshiler birinshige óte baslaydı. Nátiyjede ekinshi bazardaǵı usınıs sızıǵı shepke jılısadı, al birinshide – onǵa. Bul prosess eki tarawda da miynet haqı teń bolǵansha dawam etedi (2,3 - súwret)

2-súwret

3-súwret

10.3. Faktorlar bazarında teńsalmaqlılıq

Miynet resursları bazarı buyımlar (tovar) bazarınan tupten parıq qıladı. Miynet haqı dúzilisi hám miynet sharayatları islewshiler hám semya aǵzalarınıń turmıs jaǵdaylarınıń dárejesin belgileydi. Sonıń ushın derlik barlıq ellerde miynet bazarın mámleket tárepinen baǵdarlaw ámelge asırıladı. Mámlekettiń bunday aralasıwı, baǵdarlanbaǵan bazarlardıń miynet resursların optimal jaylastırıwǵa múmkinshiligi joq bolǵanlıǵı sebebli kelip shıǵadı. Aralasıw nátiyjesinde miynet shártnamaların dúziwde táreplerdiń teńsizligi, diskriminasiya, maǵlıwmatlardıń jeterli emesligi hám miynet baǵdarında qolaysız shárt-sharayatlardan ǵamsızlandırıw h.t.b. máselelerdi sheshiwge múmkinshilik jaratıladı (miynetkeshlerdiń huquqın qorǵaw, nızamlar qabıl etiw; kem támiyinlengenlerdi qorǵaw; minimal miynet haqını támiyinlew; jeterli miynet sharayatların garantlaw; turaqlı dáramat hám sosial qamsızlandırıwdı támiyinlew).
Faktorlardıń optimal kombinasiyasın anıqlaw ushın grafikalıq usıldı paydalanamız. Bunda óndirislik funksiya X₁ hám X₂ resurslarınıń berilgen hár bir kombinasiyasında ónim islep shıǵarıwdıń maksimal muǵdarın kórsetedi. Ol izokvant kartası túrinde bolıp, hár bir izokvanta berilgen muǵdardaǵı kólemdi jetistiriw ushın jumsalatuǵın resurslar kombinasiyasın súwretleydi. İzokvantanıń iymekliligi bir resurstı ekinshisi menen almastırıw proporsiyasın xarakterleydi. İzokvantanıń iymeklilik múyeshiniń teris belgi menen alınǵan tangensi texnikalıq almasıwdıń shekli norması (MRS) na teń, yaǵnıy

Shıǵınlar funksiyasınıń dárejede sızıǵı izokosta sızıǵı dep ataladı. İzokosta kartası hár qıylı fiksirlengen ǵárejetler arqalı alıw múmkin bolǵan resurlardıń hár qıylı kombinasiyasın ańlatadı. İzokostanıń iymeklilik múyeshiniń keri belgi menen alınǵan tangensi bahanıń resursqa qatnasına teń. Egerde izokosta hám izokvanta kartaların bir grafike jaylastırsaq - berilgen muǵdardaǵı kólemdi minimal shıǵınlar menen jetistiriw múmkinshiligin anıqlaw múmkin. Sebebi paydalanılıp atırǵan resurslardıń optimal muǵdarı tochkasında izokvanta hám izokosta sızıkları urınadı (4-súwret).

4-súwret
Bul tochkada ol sızıqlardıń iymekliligi teńdey boladı. Sonıń ushın urınba tochkada birinshi resurstı ekinshi resurs benen almastırıwdań shekli normaları bahalardıń qatnasına teń boladı:
bunnan
Bul teńlik firmalardıń óndiris faktorlarına bolǵan talabın anıqlaw máselesinde optimumǵa erisiwdiń zárúr shárti bolıp esaplanadı.