1. Nizo, ularning kelib chiqish sabablari va turlari. Nizo jarayonidagi bosqichlar va oqibatlar

Sakkizinchi nasihat:
aqlni biz insonlarga ulug’ hadya, uluk ne’mat deb biling, uni sof va 
komil ravishda asrashga e’tibor bering, ularni saqlash har kimning eng birinchi va sharafli burchi 
ekanini unutmang. 
To’qqizinchi nasihat:
ikki yuzlamalilik, munofiqlik, baxillikdan saqlaning. Yolg’onchi, 
tuhmatchi va chaqimchi bo’lmang. Va’dangazga vafo qiling, mehnatsevar, ishchan, g’ayratli va 
matonatli bo’ling. Odamlarni kuldirish uchun ma’nosiz adab, tarbiyaga xilof bo’lgan so’zlarni 
so’zlamang. 
O’ninchi nasihat: 
aqilli odam o’zining kimligini, larajasini bilib, shunga qarab ish olib 
boradi. Yomonlikdan qayg’urib, yaxshilik uchun sevinish komil insonda topiladi. Molu-
davlatingizni oilanigizni tarbiya etishda qizg’onmang. 
O’n birinchi nasihat: 
gunoh unutilmaydi, ezgulik yo’lda qolmaydi. Har kim nima eksa shuni 
o’radi. 
Sharqning mashhur hakimi va tabibi 
Abu Bakr Roziy 
alloma tabiblar, donolar va shogirdlari 
huzurida inson salomatligining sirlari haqida bahslashishni sevardi. Ana shunday bahslarning birida 
zukko bir tabib so’z olib bunday dedi: 

Insondagi hamma kasalliklarni sababi shamollashdir. Shamollashdan saqlangan odam hech 
qachon dard ko’rmaydi. 
Bir-ikki tabiblar ham uning fikrini ma’qullab: “To’g’ri, to’g’ri” deb qo’yishdi. Lekin Abu 
Bakr Roziy bu gapga e’tiroz bildirdi: 
• Men bu fikrga qo’shilmayman, — dedi u boshini sarak-sarak qilib, — tumov bo’lish, 
shomollash, tomoq og’rig’i kabi dardlar hamma xastaliklarga sabab bo’lavermaydi. Zero, tumovni, 
shamollashni, tomoq og’rig’ini davolasa bo’ladi. 
Insondagi ko’p xastaliklarga asab, ruhiyat, kayfiyat sabab bo’ladi. Asab yemirildimi, asab 
hujayrasi o’ldimi, uni tiklab bo’lmaydi. 
— Asab a’zo-tanimizda nimalar bilan bog’liq? — so’radi zukko tabib Abu Bakr aytdi: 
Inson asabi juda ham yuzaki, lekin qudrati juda ham zo’r. Asab tomirlarni bo’g’adi, ichki 
a’zolarni yemirilishiga olib keladi. Shuning uchun odamlar “Kuch-quvvatdan ketdim, asablarim 
tamom bo’l-di”, — deyishadi. 
Yana bir hakimu hoziq so’radi: 
• Asabni qanday qilib asrasa bo’ladi? Abu Bakr Roziy bunday deb javob berdi: 
• Asabni saqlaydigan asosiy omil — tinchlik, xotirjamlik. Yemirilayotgan asabni yaxshi 
hordiq, shirin uyqu va samimiy kulgu saqlab qoladi. Tajang, jahldor va kuyinchak odamning asabi 
tez yemiriladi. Bunday odamlar o’zining ham, boshqalarning ham “etini” yeydi. Sabr-toqatli, mehr-
muhabbatli, zo’r irodali odamlar, har qanday nafsini tiya olishga qudrati yetgan odamlarning asabi 
mustahkam bo’ladi. 
Asabning qimmatini hech bir xazinaga tenglashtirib bo’lmaydi. 
Davrada o’tirgan aqli donish tabibu hakimlar Abu Bakr Roziyning mulohazasiga, tabiblikdagi 
aqliy muhofazasiga tasannolar aytishdi. 
Asab haqida ayrim mutafakkir, donolar quyidagi dil so’zlarini aytishgan. 
D. Karnegi. 
Ayollar jozibasiga putur yetkazish va tez qaritishda asabiylik, bezovtalikka teng 
keladigan narsa yo’q. Undan istara so’nadi, jag’lar ichga tortib, yuzni ajin qoplaydi.