Иқтисодий интеграция
- миллий хўжаликлар ўртасида чукур, барқарор ўзаро
алоқалар ва меҳнат тақсимоти, уларнинг турли босқич ва ҳар хил шаклдаги
такрорий ишлаб чиқариш тузилмаларининг ўзаро алоқалари асосида
мамлакатларнинг хўжалик- сиёсий жиҳатдан бирлашуви жараёни.
Иқтисодий интеграциянинг асосий шакллари
қуйидагилардир.
1.
Эркин савдо худуди доирасида қатнашчи мамлакатлар ўзаро савдо тўсикларини
бекор қилади, лекин уларнинг ҳар иккаласи учинчи мамлакатга нисбатан савдо
тўсиқларини бузмайди.
Бундай ҳудудда қатнашчи мамлакатлар чегараларида божхона назорати сақлаб
қолиниши керак. Унинг мақсади - қушни қатнашчи мамлакатларнинг сустроқ божхона
тўсиғи орқали учинчи мамлакатлардан худудга кириб келиши мумкин булган импорт
моллар учун солик ундириш ёки уни таъқиқлашдан иборат.
Бунга 1960 йилда ташкил топган Европа эркин савдо уюшмаси (УЭСУ) мисол бўла
олади.
МДҲ мамлакатлари ўртасидаги битим эркин савдо зонасига иккинчи мисолдир.
Ўзбекистон эркин савдо тўғрисида Озарбайжон, Арманистон, Беларусь, Қозоғистон,
Қирғизистон, Молдова, Россия ва Украина билан шартномалар тузган. Шу асосда
Узбекистон шартнома тузилган давлатлардан чиқариладиган ва республика худудида олиб
кириладиган торарлар учун бож олмайди.
2.
Божхона иттифокида катнашчи мамлакатлар узаро савдода барча чеклашларни
бартараф этибгина колмай ташқи савдо тусикларини ягона тузилишини таъсис этадилар,
бу билан ички чегараларда божхона хизмати саклаш, заруратини сокиб киладилар. Европа
Иттифоки (ЕИ) божхона иттифокига мисолдир.
Е.И сингари божхона иттифоки тузилганида нима бўлади? Божхона иттифокининг
тузилиши иттифок аъзоси булган мамлакатлар ахволини яхшилаши ҳам,
емонлаштириши ҳам мумкин экан.
3. Умумий бозор доирасида катнашчилар савдодан ташкари ишлаб чиқариш
омилларининг барчасини бемалол кучириш эркинлигига ҳам эга бўладилар. Бунга яна уша
Европа иқтисодий иттифоки еки Европа умумий бозори, мисол була олади, униг хозирги
расмий номи-Европа иттифокидир.
4. Тула иқтисодий иттифокда катнашчи мамлакатлар уз иқтисодий сиёсатларини, шу
жумладан пул, солик, ва ижтимоий сиёсатини, шунингдек савдога ва ишчи кучи ва сармоя
окимига таалукли сиёсатни бирхиллаштиради. Бельгия билан Люксембург 1921йилда
конуний иттифокда бирлашди, Европа ҳамжихати мамлакатлари учун эса бу иқтисодий
иттифок –пировард максаддир.
Дунеда давлатларнинг неча унлаб иқтисодий бирлашмалари мавжуд.
АСЕАН (Жанубий-шаркий Осие) мамлакатлари уртасида кооперация алоқалари фаол
ривожланмокда. МДХ мамлакатлари доирасидаги иқтисодий ҳамкорлик , айникса
Узбекистон , Козогистон ва Киргизистон уртасида тузилган Марказий Осие умумий
бозориниташқил этиш хакидаги битимни ҳам тилга олиб утиш керак. Шимолий Америка
иқтисодий иттифоки (НАФТА) тугрисидаги битимга катта умид богламокда.
Интеграция турли мамлакатлардаги ихтиерий, тенг хукукли, узаро фойдали асосда иш
олиб борувчи хўжалик субъектларининг узаро таъсир курсатиш ва бир-бирининг ичига
кириб боришдан иборат объектив жараён сифатида ривожланиши керак.
Уни иқтисодий сиёсати ва вазияти турлича булган мамлакатлар уртасида амалга
ошириш йулидаги уринишлар бехудадир.
Шунинг учун ҳам Узбекистон Республикасининг интеграция сиёсати, унинг жаҳон
хўжаликдаги уз урнини топиш йулидаги саъй-харакатлари шунга асосланадики, дунедаги
барча мамлакатлар билан узаро муносабатлар мамлакат мустакиллиги ва миллий –давлат
манфаатлари негизида белгиланиши керак.
1.
Европа иттифоки
Ягона бозорнинг вужудга келтирилиши 1957 йилдаек ЕИИ нинг энг мухим
максадлариданбири сифатида бахоланган эди. Лекин бу сохадаги тараккиет унга
сезиларли була олмади.
1987 йил 1 июлда Европа акти кучга киргачгина ахвол узгарди, бу хужжатда товарлар,
хизматлар, сармоялар, ва одамлар ҳамжамият доирасида эркин харакат киладиган бозорга
утиш муддати; 1992 йил 31 декабрьдеб белгиланган эди.
1991 йил декабрида ЕИ катнашчиси булган 12 мамлакатнинг давлат ва хукумат
бошликлари Голландиянинг Маастрит шахрида Европа Кенгашининг навбатдаги
мажлисига тупланиб, интеграциянинг чукурлаштириш ва унга баркарор тус бериш йулида
хал қилувчи кадам куйдилар: улар Европа ҳамжамиятларига асосланган ва ҳамкорликнинг
янги шакллари билан тулдирилган Европа иттифокини тузишга карор килдилар. Шу
тарзда, 1993 йил 1 январдан ЕИ мамлакатлари уртасида муносабатлар 1957йилги ЕИИ ни
таъсис этиш тугрисидаги Шартномага эмас, балки Европа Иттифоки тугрисидаги янги
Шартномага асосланмокда.
Янги шартномага мувофик куйидагилар таъсис этилади:
1.
Ягона умумевропа фукоролиги.
2.
Иқтисодий ва валюта иттифоки.
3.
Сиёсий иттифок .
Ягона бозор сари харакатни жадаллаштиришга каратилган хукукий хужжатлар ва
карорлар компаниялар тугрисидаги конунчилик, андозаларни мувофиклаштириш,
солик, транспорт, шунингдек олий маълумот хакидаги дипломларни узаро тан олиш
сингари сохаларда кабул килинди.
Европа курилиши Европа мамлакатларини бирлаштириш йулида илгари килинган
барча уринишлардан иккита хусусияти билантубдан фарк килади.
Шу тарзда, Европа Иттифоки узининг карийб 350 млн. ахолиси билан дунеда энг
катта бирлашган бозорга айланмокда. Уз махсулотини гоят катта микёсдаги ягона бозорда
сота оладиган тадбиркорлар учун ишлаб чиқариш харажатлари камаймокда. Миллий
иқтисодиётлар ҳам, ЕИ мамлакатлари ахолиси ҳам манфаати кураётир.
Do'stlaringiz bilan baham: |