1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

6. Temperamentni tarbiyalash 

      Temperament  tiplarining  kelib  chiqishida  irsiyatning  roli  katta.  Masalan,  gomozigot  (1  tuxumdan  ) 

rivojlangan  va  geterozigot  (2  tuxumdan  rivojlangan).  egizaqlar  temperamentlarini  solishtirib  bunga 

ishonch  hosil  qilish  mumkin.  Temperamentning  ayrim  xususiyatlari  hayot  davomida  ma`lum  bir 

o`zgarishga uchrashi mumkin. Lekin temperament tipi o`zgarmaydi. Temperament xususiyatlari ma`lum 

bir  yoshda birdaniga paydo bo`lmaydi.  Ba`zan kichik  bolalarda  yosh  xususiyatlari tufayli to`la darajada 

namoyon bo`lmaydi. Ma`lum bir temperament tipining asosiy xususiyatlari birdaniga hammasi namoyon 

bo`lmaydi,  balki  yoshga  qarab  sekin  -  asta  asab  tizimining  voyaga  etishi  bilan  bog`liq  holda  namoyon 

bo`ladi.  Bu  jarayonni  biz  temperamentning  voyaga  etishi  deb  ataymiz.  Umuman  yaxshi  va  yomon 

temperament  tipi  yo`q.  Masalan,  sangvinik  o`zining  hissiyligi  va  ishchanligi  bilan  ajralib  turadi.  Lekin 

uning  mayllari,  diqqati  beqarordir.  Melanholik  tez  toliqadi,  o`ziga  ishonmaydi,  lekin  u  noziq  sezuvchi, 

ehtiyotkor  va  xushyor  odamdir.  Agar  xolerikning  kuch  -  quvvati,  ehtirosliligi  munosib  maqsadlarga 

yo`naltirilgan bo`lsa, qimmatli fazilatlar bo`lishi mumkin, lekin etarlicha bo`lmagan muvozanatlik, hissiy 

qo`zg`aluvchanlik,  zarur  tarbiya  bo`lmaganda  o`zini  tuta  olmaslikda,  keskinlikda,  doimo  qizishib 

ketishiga  moyillikda  ifodalanishi  turgan  gap.  Flegmatikning  vazminligi,  sabr  -  toqatliligi, 

shoshqaloqlikning yo`qligi, qimmatli xususiyatlardir. Lekin tarbiyaning noqulay sharoitlarida ular kishini 

bo`shashtirib  hayotining  ko`pgina  taassurotlariga  befarq  qilib  qo`yadi.  Shunday  qilib,  temperamentning 

aynan  bir  xil  boshlang`ich  xususiyatlari  ularning  qanday  -  ijobiy  va  salbiy  tomonga  rivojlanishini 

oldindan  belgilab  bermaydi.  SHuning  uchun  tarbiyachining  vazifasi  bir  temperamentni  boshqasiga 

o`zgartirishga o`rinib ko`rishdan iborat bo`lmasligi kerak, balki muntazam ish olib borish yo`li bilan har 

bir  temperamentning  ijobiy  tomonlari  rivojlanishiga  ko`maklashish  va  ayni  paytda  ushbu  temperament 

bilan bog`liq bo`lishi mumkin, salbiy jihatlardan holi bo`lishga yordam berishdan iboratdir.