1 mavzu: Psixologiyaning predmeti

2. Oliy nerv faoliyati tiplari va temperament 

      I.P.Pavlov  ta`limotiga  ko`ra,  shartli  reflekslar  hosil  bo`lishining  xususiyatlari  asab  tizimining 

xususiyatlariga bog`liqdir. I.P.Pavlov ana shunday xususiyatlardan uchtasini ajratgan: 

1) qo`zg`alish va tormozlanish jarayoni kuchi; 

2) qo`zg`alish kuchi bilan tormozlanish kuchi o`rtasidagi muvozanatlilik darajasi; 

3) qo`zg`alishning tormozlanish bilan almashinish tezligi yoki nerv jarayonlarining harakatchanligi. 

Bu xususiyatlar doimo qo`shilib kelgan, uni I.P.Pavlov asab tizimining tipi deb atagan va  

to`rtta asosiy tipga ajratgan: 

1) kuchli, muvozanatli, epchil. 2) kuchli, muvozanatsiz, epchil. 3) kuchli, muvozanatli, sust. 4) kuchsiz, 

muvozanatsiz, sust. 

      Hozirgi  paytda  temperamentning  yaxlit  tavsifi  bilan  uning  alohida  xususiyatlari  bo`lgan  asab 

tizimining  o`z  davrida  hayvonlarda  I.P.Pavlov  tomonidan  ajratilgan  4  ta  tipi  o`rtasida  aloqa  borligi 

aniqlangan.  Temperament  bog`liq  bo`lgan  asab  tizimining  ochilgan  tiplari  inson  va  hayvonlar  uchun 

umumiy bo`lib, ular umumiy tiplar deb ataladi.  SHunday qilib, temperamentning fiziologik asosini asab 

tizimining  umumiy  tiplari  tashkil  qiladi.  Ayrim  chet  el  olimlari  -  nemis  psixologi  Krechmer,  amerika 

psixologi  SHeldon  fikriga  ko`ra,  temperament  asab  tizimining  umumiy  tipiga  emas,  balki  tana,  gavda 

tuzilishining  nisbatiga  bog`liq  deb  hisoblaydilar,  ya`ni  vistserotonik  -  semiz,  qorin  bo`shlig`i  kuchli 

rivojlangan odam uchun shodlik, dilxushlik, yaxshi ovqatlanishga mo- 

yillik  xosdir.  Skelet  muskullari  yaxshi  rivojlangan  odamlar  uchun  g`ayratlilik,  faollik,  somatotoniklarga 

xosdir.  Asab  tizimi  va  xususan  bosh  miyasi  kuchli  taraqqiy  etgan  odamlar  uchun  yuksak  sezgirlik, 

tashvishlanish,  o`z  xayollari  bilan  band  bo`lish  -  tserebrotonikka  xosdir.  Bunday  nazariya  noto`g`ridir. 

Temperamentning  psixologik  xususiyatlari  asab  tizimining  umumiy  tipining  fiziologik  xususiyatlariga 

---

ko`p tomoni tobedir. SHuning uchun asab tizimi umumiy tipi xususiyatlarini fiziologik tadqiqotlar garchi 

zarur  bo`lsa  ham,  temperament  hosil  bo`lishi  qonuniyatlarini  o`rganish  uchun  etarli  emas.  Asab  tizimi 

umumiy  tipi  xususiyatlarini  fiziologik  tadqiqot  qilish  bilan  birga  psixologik  jihatdan  ham  tadqiq  qilish 

kerak.