1-Mavzu: porshenli ichki yonuv dvigatellari. Ichki yonuv dvegatelining tuzilishiga oid nazariy ma’lumotlar

5-rasm. Ichki yonuv dvegateli porshenini tuzilishi chizmasi. 
 
Ishlash printsipi turt taktli dvigatelda quyidagicha: Ichki yonuv dvigatellari 
tsilindrning ichida porshen ilgarilanma qaytma xarakatda bo’ladi. Bunda dvigatel 
tsilindrda ketma-ket ish jarayoni amalga oshiriladi. Uzluksiz ish rejimini ta’minlash 

---

uchun xar bir tsiklda tsilindrni zaryadlar zaryadini siqish, yondirish, kengaytirish va 
ishlatilgan zaryadni chiqarib yuborish kerak. Porshenni bir tomonga xarakatlanishi 
ish protsessning bir qismi bo’lib, takt deb ataladi. Turt taktli dvigatellarda ish 
jarayoni porshenni 4 marta yurishida amalga oshiriladi, bunda tirsakli val 2 marta 
aylanadi, 2 taktli dvigatellarda ish jarayoni porshenning 2 marta yurishida amalga 
oshiriladi. Tirsakli val 1 marta aylanadi. Ilgarilanma qaytma xarakatda porshenning 
chetki joy olishi turish nuqta deb ataladi. Tirsakli val o’qidan porshenning eng uzoq 
joylashishi ichki turish nuqtasida bo’lganda tsilindrning ichki hajmi siqilish yonish 
kamerasi bo’ladi. Porshenning xarakati mobaynida xosil bo’lgan jismi ishchi jism 
deyiladi. Yeqilgini siqib sidirish usulida ishlovchi dvigatelda yoqilg’i ma’lum 
paytda yonish kamerasiga purkab turadi va u yondiruvchisiz uzi alangalanadi. 
Buning uchun yonish kamerasida yoqilg’ining yonish 1: °C dan yo’qori I °C ga ega 
bo’lgan siqilgan havo bo’lishi kerak. Bunda yoqilg’ini mayda zarralari issiq havo 
bilan aralashib yonadi. Uchkunli yondirish usulida
ishlovchi dvigatellarda 
yoqilg’ining yonishi tashqi yondiruvchi ko’pincha elektr uchkuni orqali amalga 
oshiriladi. 
 
6.
 
Yoqilg’ining siqish orqali yondirish usulidagi to’rt taktli dvigatelning 
ish prinsipi. 
 
1-takt.
Zaryadka porshenning yuqori turish nuqtada quyi turish nuqtaga 
xarakatlanishida surish klapanida dvigatel tsilindriga toza havo suriladi. Chiqarish 
klapani yopik bo’ladi. Tsilindr ichidagi bosim surish paytida filtrdagi quvurlardagi 
surish klapandagi gidravlik yo’qotishlar xisobiga atmosfera bosimdan kam bo’ladi. 
Surish oxirida tsilindrdagi bosim 0,85-0,95 bo’ladi, ya’ni 5-15% bosim yo’qoladi. 
Tsilindrlarning turli va konstruktsiyasiga qarab klapanlarning ochilishi va 
yopilishi burchaklari aloxida tanlanadi. Chunki klapanlarning ochshshshi tsilindr 
havo ta’minotiga ta’sir qiladi. 
2—takt.

---

Siqilish klapani yopilgandan sung porshen teskari xarakati natijasida 
zaryadning siqilishi boshlanadi. Tsilindrda bosim ortib 30-60 bar I °C - 890 - 1100 
Kelvinga yetadi. 
Siqilgan xaroning bunday yo’qori bo’lishi purkalgan yoqilg’ining unga 
aralashib yonishiga olib keladi.