1-mavzu: biologiya fanining maqsadi va vazifalari

“BUMERANG” TEXNOLOGIYASI
3-KICHIK GURUH
VAZIFA
Irsiyatda T.Morgan qonunlari
Irsiyatda T.Morgan qonunlari.
Amerika  olimi  Tomas  Morgan  o’z  shogirdlari  bilan 
birgalikda 1912-1926 yillar mobaynida kichik meva pashshasi drozofila melanogasterning 
muqobil  belgilari  bilan  farq  qiluvchi  shakllarini  chatishtirish  va  duragaylarda  ota-ona 
belgilarini  irsiylanishini  o’rganish  bo’yicha  tadqiqot  ishlarini  olib  bordi.  Tajribalarning 
birida  tanasi  kulrang,  qanoti  uzun  drozofila  bilan  tanasi  qora,  qanoti  qisqa  drozofilani 
chatishtirib  birinchi  avlod  olindi.  Unda  ota-onalari  drozofilalarning  tanasi  kulrang, 
qanotining uzun bo’lishi dominant belgi ekanligi aniqlandi. Olingan duragaylarning birincoi 
avlodi ota-onaning retsessuv belgilarini o’zida mujassamlashtirgan qora tanali, qisqa qanotli 
drozofila  qayta  chatishtirilganda  olingan  avlodining  50%ini  tanasi  kulrang,  qanoti  qisqa, 
50% ini tanasi qora, qanoti uzun ekanligi, ya’ni dastlabki ota-onasiga o’xshash drozofilalar 
rivojlanishi ma’lum bo’ldi.
Olingan  natijalarni  xulosalab  T.Morgan  belgilarning  birikkan  holda  irsiylanishi 
qonunini  yaratdi.  Mazkur  qonunga  binoan  agar  ikki  xil  belgining  geni  bir  xromosomada  
joylashgan  bo’lsa,  bunday  juft  belgilar  avloddan-avlodga  birikkan  holda  o’tadi. 
Hujayraning  meyoz  bo’linishida  gomologik  xromosomalarning  chalkashuvi  krossingoveri 
ro’y bersa, allel genlar o’rin almashishi kuzatiladi. Natijada ota-onaning ayrim belgilarining 
o’zida mujassamlashtirgan individlar hosil bo’ladi. Shunga qaramay krossingover hodisasi 
belgilarning  birikkan  holda  irsiylanishi  qonuniga  putur  yetkazmaydi.  Chunmki  F
2
 
duragaylar orasida ota-ona drozofilalarga o’xshashlari ko’p, krossingoverga uchragani esa 
ozchilikni tashkil etadi. 
Irsiyatning xromosoma nazariyasi. T.Morgan belgilarning birikkan holda irsiylanish 
qonuni bilan bir qatorda irsiyatning xromosoma nazariyasini ham yaratdi. Uning mazmuni 
quyidagicha:
1.  Irsiyatning  moddiy  birligi  bo’lmish  genlar  xromosomalarda  muayyan  tartibda 
turg’um holatda joylashgan. 
2. Har bir xromosoma genlarning alohida birikish  guruhini tashkil etadi. Hujayradagi 
genlarning birikish guruhi gaploid (n) holatdagi xromosomalar soniga teng. 
3. Har bir xromosomada joylashgan genlar odatda avloddan-avlodga birikkan holda 
beriladi.
4.  Birikkan  holatdagi  genlar  gomologik  xromosomalarning  konyugasiyasi  tufayli 
ayrim  holatlarda  bir-biridan  ajralgan   holda  irsiylanishi  mumkin.  Bu  hodisa  krossingover 
deyiladi. 

---