1-Маъруза: Кириш

Ўзаро алмашинувчанлик. Кўп сонли, нусхали махсулот ишлаб 
чиқаришнинг шартларидан бири – бу бир хилдаги деталлар, узеллар, қисмлар 
ва махсулотларни ўзаро алмашинишига асосланишидир.
Ўзаро алмашиниш деб, бир номдаги, бир турдаги бир – бирига боғлиқ 
бўлмаган холдаги тайѐрлаган деталларни айнан шу ном ва турдаги детал 
билан алмашиши амалига айтилади.
Ўзаро алмашинувчанлик тўлиқ ѐки тўлиқмас, ташқи ва ички бўлиши 
мумкин. Ўзаро алмашинувчанликнинг шартларидан бири детал узеллар 
қисимлардан геометрик параметрлари ўта аниқ бўлишидир.
Тўлиқ ўзаро алмашинувчанлик энг мақбули бўлиб, унда агрегатларни 
деталларни ўзаро бирлаштиришдан иборатдир.
Ўзаро алмашувчанлик ишлаб чиқишда кўз билан белгиланади.
Стандартлаштиришнинг услубий асослари. Стандартлашни асосий 
талабларини қуйдагилар ташкил этади: 
1. Меъѐрий хужжат – меъѐрий хужжатларни қўллаш, тадбиқ қилиш, 
жараѐнида махсулотларни талаб қилинган техник самараси ва сифатини 
таъминловчи барча ўзаро бир бири билан хамкор бўлган тизимларни тўғри 
келишуви омилларини ўз ичига олувчи стандартлашнинг мажмуавий 
асосидир. 
2. Стандартлаш ривожининг илдамлаб кетиши принципи.
3. Маълум бир объект учун уларни намуна қилиб кўрсатиш ва асосий 
белгиларини сифатларга бўлинишини хисобга олишга эътиборини қаратувчи 
умумий сифатларга бўлиниши талаблари. 
Стандартлаш назариясида 5 та усул ишлаб чиқилган: 
1. 
Унификациялаш; 
2. 
Сиплификациялаш; 
3. 
Махсулот турини умумлаштириш; 
4. 
Агрегатлаш. 
Поссив усулда эришилган сифатга қараб стандартлашни бажарилади 
ва истемолчилар талаби инобатга олинмайди. 
Унификациялаш асосида умумий ўхшашлик ѐтади. У махсулотни 
ишлаш сифатини ва технологик жараѐнга қўйиладиган талабларни 
белгилабберади. 
Унификациянинг 
турлари: 
завод 
унификацияси, 
ўлчамлараро 
унификация, ўлчамлар ичидаги унификация.
Симилификация нинг мақсади мавжуд кўп сонли махсулотларни 
турини кўпайтириш ва истемолчини талабларини қондиришдан иборат. 

---

Махсулот турини умумлаштириш деб, конструктив ѐки наъмунавий ишлаб 
чиқиш, жорий қилишни ўз ичига олган умумий тавсифномага айтилади.
Агрегатлаш усулда қисқа стандартлаштирилган фунционал ва 
геометрик ўлчамларга эга ўрин алмашишларни қўллаб хар ҳил номдаги 
махсулотларни бўлакларни техник воситаларни ихчамлаштирилади.