1. Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish mohiyati va bosqichlari 6

2-rasm. Davlatbyudjetining funksiyalari.⁷
Biz yuqorida ta’kidlab o‘tganimizdek, texnika va texnologiyadagi o‘zgarishlar jamiyat taraqqiyotida asosiy ro’lni o'ynaydi va tashkiliy, boshqaruv tizimlarining, ishchi-xizmatchilar tarkibining o‘zgarishiga, mehnat unumdoriigining o‘sishiga olib keladi. Lekin bu texnik o‘zgarishlarga qarab bir tomonlama yondashuv bilan jamiyat taraqqiyoti qonunlarini aniqlab bo‘lmaydi. Ayniqsa, iqtisodiy tizimlar va ularning holatlarini bilishda ham texnik, ham ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlaming birgalikda olib, ularning o‘zaro bir-biriga ta’sirini va shu dialektik aloqadorlik hamda ta’sir natijasida sodir bo’ladigan taraqqiyot qonunlarini o'rganish zarurdir.

3-rasm. Davlat byudjetining funksiyalari.⁸
Jamiyat taraqqiyotiga, jumladan texnika va texnologiyaning rivojiga ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlaming kuchli ta’sirini shunda ko‘rish mumkinki, bir necha ming yillab rivojlanmay yotgan texnika va texnologiya taraqqiyoti tovar xo'jaligi va bozorning vujudga kelishi bilan gurkirab o'sib ketdi.
Texnika taraqqiyotining hamma bosqichlari, ya’ni oddiy kooperasiya, manufaktura, mashinalashgan, ya’ni industrlashgan ishlab chiqarish, yuqori darajadagi industrlashgan, axborotlashgan jamiyat bosqichlari keyingi 250-300 yilga, ya’ni tovar xo‘jaligi rivoj topgan davrga to‘g‘ri keladi. Shuning uchun ham keyingi paytda ko‘pgina iqtisodchilar jamiyat taraqqiyoti bosqichlarini iqtisodiy tizimlarga bo‘lib o'rganadilar. Hamda alohida fikr-mulohozalarini berib o’tadilar.⁹ Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning yangi bosqichlariga o’tishda esa bular juda katta ahamiyat kasb etadi.

2. Ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot va iqtisodiy o‘sish tushunchalari

Iqtisodiy oʻsishni taʼminlash har qanday mamlakat iqtisodiy siyosatining asosiy maqsadi hisoblanadi. Yildan yilga aholi sonining koʻpayishi, kishilar ehtiyojlarining mutassil ortib borishi iqtisodiy o’sishni shart qilib qoʻyuvchi asosiy sabablardandir. Iqtisodiy o’sish aholi turmush darajasini oshirishga, xalq farovonligini taʼminlashga xizmat qiladi.