1. Analizatorlarning umumiy tuzilishi va ahamiyati. Analizatorlarning turlari

Ichki sekretsiya bezlari haqida tusuncha va ularining joylashuvi. 
Organizm funksiyalarining doimiy kelishilgan holda ishlashini ta’minlovchi 
murakkab boshqarish sistemasi, uning ichki hayoti va tashqi muhitdagi xulq-
atvoriga bog‘liqdir.
Evolyutsiya jarayonida, shunday o'ziga xos organlar sistemasi hosil bo‘ldiki, 
bu sistema murakkab kimyoviy moddalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bo‘lib, 
hatto hayot jarayonlarini ham boshqara oladi. Bu ichki sekretsiya bezlaridir. 
Organizmning boshqa organlari singari ichki sekretsiya bezlari ham hayvonat 
olamining evolyutsion taraqqiyoti mahsuli bo‘lib, dastavval qurtlarda, yumshoq 
tanlilarda asta-sekin rivojlangan va takomillashgan. Umurtqali hayvonlarda, asosan 
insonlarda esa ichki sekretsiya bezlari yuksak darajada taraqqiy etgan.
Ichki sekretsiya haqidagi tushuncha birinchi marta fiziologiyaga Klod Bernar 
tomonidan kiritilgan. Klod Bernar 1855-yilda maxsus tekshiruv o‘tkazib, jigarning 
ovqat hazm qihsh organlariga o‘t suyuqligi va qonga glikogen chiqarishini 
aniqlagan.
 

---

Ma’lumki organizmdagi mavjud bezlar spesifik moddalar-sekretlar ishlab 
chiqaradi. Sekretlar oqish yo’llari orqali gavdaning bo’shliqlariga (og’iz bo’shlig’i, 
me’daga, ichaklarga) yoki tashqi muhitga ajratiladi. Bunday holda tashqi sekresiya 
haqida ham gap yuritishga to’g’ri keladi: Tashqi sekretsiya bezlari; so’lak, me’da, 
yog’, ter bezlari – tashqi sekretsiya bezlariga kiradi.
Lekin organizmda yana shunday bezlar borki, qaysiki ularning alohida 
chiqaruv yo’llari bo’lmay, balki ajratgan sekretlarini to’g’ridan-to’g’ri qonga 
ajratadi. Bunday bezlar ichki sekretsiya bezlari yoki endokrin bezlari deb yuritiladi 
va bu so’z grekcha endon – ichki, krinin ajratadi degan ma’noni beradi. Endokrin 
bezlariga gipofiz, epifiz, qalqonsimon bez yoki qalqonsimon bezoldi bezchalari, 
me’daosti bezi, jinsiy va ayrisimon bezlar kiradi.
Me’daosti va jinsiy bezlar – aralash bezlar hisoblanadi, ya’ni ularning ayrim 
hujayralari tashqi sekretorlik funksiyasini bajarsa, ayrimlari ichki sekretorlik 
funksiyasini bajaradi. 
Jinsiy bezlar jinsiy gormonlar ishlab chiqarish bilan birga, jinsiy hujayralarni 
(tuxum va spermatazoidlar) ham ishlab chiqaradi. Me’daosti bezining hujayralarini 
bir qismi insulin va glyukogen gormonlarini ishlab chiqsa, qolgan qismi me’daosti 
bezining hazm shiralarini ishlab chiqaradi.
Odamning endokrin bezlari o’lchami jihatidan unchalik katta emas, og’irligi 
ham unchalik katta emas (grammning bir qismidan, bir necha grammlargacha) lekin 
qon tomirlari bilan juda yaxshi ta’minlangan. Qon ularga zarur bo’lgan qurilish 
materiallarini olib keladi va undan kimyoviy jihatdan faol sekretlarni olib ketadi.
Endokrin bezlarga juda katta tarmoqlangan asab tolalari keladi va ularning 
faoliyati doimiy ravishda asab tizimi bilan nazorat qilinadi.Ichki sekretsiya bezlari 
funksional jihatdan bir-biri bilan uzviy bog’langan va bitta bezning jarohatlanishi 
boshqa bir bezning faoliyatini buzilishini chaqiradi. 
Shunday qilib, organizmda tashqi sekretsiyadan boshqa ichki sekretsiya 
jarayonlari ham borligini isbot etgan va o‘z sekretlarini organizm ichiga chiqarib 
beradigan bezlarni ichki sekretsiya bezlari deb atagan. Bu so‘z grekcha endo - ichki 
va krino - ajratish, chiqarish so‘zlaridan olingan. Ichki sekretsiya bezlarining 
chiqarish yo‘llari bo‘lmaydi.
Ichki sekretsiya bezlarining funksiyasi vegetativ nerv sistemasining 
faoliyatiga bog‘liq bo‘lib, bosh miya po‘stlog‘ining idora qiluvchi, hamda nazorat 
etuvchi roliga bo‘ynsunadi. 
Endokrin bezlar joylashgan o‘rniga ko‘ra 4 ta guruhga bo‘linadi.
1. Epifiz va gipofiz bezi;
2. Bo‘yin va ko‘krak qafas bezlari: qalqonsimon bez, qalqon oldi bezi, 
ayrisimon bez;
3. Qorin bo‘shlig‘i bezlari: me’da osti bezi va buyrak usti bezi kiradi.
4. Chanoq bezlari: jinsiy bezlar kiradi.